سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده: به جنبه های قابل رویت و شاید عینی تر، ملموس تر مفهوم سرمایه اجتماعی که در روابط غیر رسمی، شدید، با دوام و چهره به چهره درون خانواده اشاره می نماید و جزء ساختاری پیوندها و روابط درون خانواده را از جهت وسعت و شدت آن شامل می شود. (هارپر،‌ ۲۰۰۲) شامل مولفه های تعاملات بین اعضای خانواده، تعداد فرزندان، حضور والدین در خانه و اشتغال پدر و مادر است.

سرمایه اجتماعی ساختاری بیرون خانواده: سرمایه اجتماعی که برای رشد فرد مهم است، در محدوده خانواده جای ندارد بلکه می توان آن را به بیرون از خانواده و در جامعه که دربرگیرنده روابط اجتماعی افراد و در بستگی که به وسیله این ساختار روابط به نمایش درمی آیند (شبکه) ارتباطات افراد را با نهادها یافت.

به عبارتی دیگر بعد از سرمایه اجتماعی، به روابط عینی و پیوندهای خارج از خانه افراد در درون اجتماع کلی تر اشاره دارد که منابعی را جهت کمک به اعضای خانواده ایجاد می نماید. شامل مولفه های تحرک و جابه جایی مکانی، ارتباطات اجتماعی (رفت و آمد خانوادگی، عضویت فرد در نهادها و انجمن ها) و فروبستگی بین نسلی می باشد.
سرمایه اجتماعی شناختی درون خانواده: شامل آن بعد از سرمایه است که به تجلیات انتزاعی تر سرمایه از قبیل ادراکات از حمایت، بده بستان، اعتماد، هنجارها و ارزش ها در درون خانواده اشاره دارد شامل مولفه های سطح انتظارات اعضای خانواده، آگاهی خانواده، صمیمیت بین اعضای خانواده، اعتماد درون خانواده و حمایت خانواده می باشد.
سرمایه اجتماعی شناختی بیرون خانواده: به بعد دیگری از سرمایه اجتماعی می پردازد که به تجلیات انتزاعی تر سرمایه اجتماعی یعنی آن چیزی که افراد فکر یا احساس می کنند (به عنوان مثال آیا آنها به سایر افراد اعتماد می کنند) در بیرون خانواده اشاره دارد. (دسیلوا، ۲۰۰۵: ۲۹). شامل اعتماد بیرون خانواده (تعمیم یافته) همکاری و حمایت اجتماعی می باشد.
شهروندی فعال:
شهروندی فعال اینگونه تعریف شده است: «مشارکت در جامعه مدنی، اجتماعی و یا زندگی سیاسی، با احترام متقابل و عدم خشونت شرح داده می شود و با حقوق و دموکراسی مطابقت دارد» (هوسکینز و ماسچرینی، ۲۰۰۸: ۴۶۲)
این تعریف از شهروندی فعال شامل طیف گسترده ای از فعالیت های مشارکتی است. محدوده دموکراسی مشارکتی، از جمله اقداماتی است که دولت ها را پاسخگو نگه می دارد، نشانگان دموکراسی اقداماتی شامل رای گیری، و همچنین مشارکت در زندگی روزمره جوامع است. تعریف جامع به سوی اشکال جدیدی از شهروندی فعال متمایل است مانند مسئله سیاست و یکی کردن و مسئولیت مصرف، و همچنین شکل های سنتی تر از عضویت در احزاب سیاسی و سازمان های غیر دولتی. بسیاری از نویسندگان صراحتا به «شهروندی دموکراتیک چند فرهنگی» اشاره می کنند.
۳-۶-۲٫ تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش:
شهروندی فعال:
شهروندی فعال، بر خلاف فعالیتهای مدنی، مشارکت در انجمن ها و باشگاه ها را شامل نمی شود، از نظر قانونی مذاکره برای دسترسی به کالاها و خدمات عمومی مطلقا می تواند با مشارکت پیوندی شهروندان فعال متفاوت باشد، به عنوان مثال، تحت فشار انجمن های مدنی به ارائه خدمات عمومی می پردازد، که این در سائو پائولو و مکزیکو سیتی بسیار نادر است.
رابطه بین مشارکت ارتباطی و شهروندی فعال ممکن است با توجه به این باشد که آیا فرد در یک محله یا انجمنهای متفاوت جامعه شرکت می کند و در برخی از نقطه ها در طول مدت زندگی خود، در ۵ سال گذشته و یا در حال حاضر مشارکت داشته است. در مورد شهروندی سه مفهوم فعال مرکزی، شیوه های شهروندی و مشارکت ارتباطی زندگی ما در فراخوان دوره ۵ ساله استفاده می شود(هوسکینز و آچاریا،۲۰۱۱: ۱۷).
شهروندی فعال در تعریف این پروژه نشان داده است، که افراد در فعالیت هایی که از جامعه حمایت می کند، شرکت دارند. به عنوان مثال مشارکت در سازمان های فرهنگی و مذهبی. جامعه به یک گروه از مردم اشاره دارد شبکه ای از روابط است که در آن مردم با منافع مشترک و بر اساس این منافع مشترک همکاری می کنند.
شهروندی فعال در کمیسیون سیاست اروپا مورداستفاده قرار گرفته و به معنی نوع خاصی از مشارکت است که در اروپا به منظور اطمینان از تداوم دموکراسی مشارکتی و پارلمانی حاصل می شود، تا به کاهش شکاف بین شهروندان و نهادهای حکومتی و به ارتقاء انسجام اجتماعی بینجامد(کمیسیون اروپا ،۱۹۹۸ ). و شامل توصیفی التقاطی از فعالیت های مشارکتی از جمله مشارکت سیاسی در شیوه مشارکتی مشورتی و جامعه ای و کنش های داوطلبانه (گروه ضربت ایرلندی دولت بوده است. این اصطلاح شامل ارزش های دموکراسی و حقوق بشر و در واقع در زمینه های مختلف این گونه سیاستهای رسمی در محل کار، جامعه مدنی وحتی در خانه است.
در این قسمت از نظر هاسکین و ماسچرینی^[۹۵](۲۰۰۸)با توجه به تعریف شهروندی فعال،ابعاد مختلف مفهوم فوق را توضیح می دهیم؛در این زمینه شهروندی فعال با توجه به چهار بعد تغییرات اجتماعی، زندگی جمعی، دموکراسی و ارزشهای دموکراتیک توصیف می شود (هوسکینز و ماسچرینی ،۲۰۰۸: ۴۶۴ ).
در واقع شهروند خوب و فعال مشخص کننده افرادی است که به طور کامل در تعهدات عضویتی درگیر هستند. این نوع از شهروندی به معنای وفاداری برای خدمت به جامعه، مدرسه، دین و انجمن های سیاسی است. (رستگار خالد و عظیمی، ۱۳۹۱: ۹۹)
شهروندی فعال با توجه به چهار شاخص اندازه گیری شده است: ایجاد تغییرات اجتماعی، زندگی اجتماعی، دموکراسی و ارزشهای دموکراتیک سنجش شده است.ایجادتغییرات اجتماعی،در فعالیت ها جهت می گیرند. ما به فعالیت هایی اشاره می کنیم که گاهی اوقات به شکل های غیر متعارف مشارکتها یا کنش ها برمی گردد، مانند اعتراض، تظاهرات، تحریم و اعتصابات سیاسی که از درون دموکراسی های مدرن ظهور می کند.
پاسخ های داده شده به صورت مقیاس لیکرت اشاره می کند که از به شدت موافق تا به شدت مخالف پنج طیف است. مقیاس های حقوق بشر ضعیف تر است چون فقط سوالات مربوط به وجود مردم پرسیده می شودکه : یکی از جنبه های حقوق بشر است و این حقوق و قوانین مربوط به تبعیض نژادی است. مردمی که آمده اند در اینجا زندگی کنند باید درحقوقی که به هر کس دیگری داده می شود برابر باشند( پاسخ استفاده از طیف لیکرت همانطور که در بالا ذکر شد) ایده خوبی است که آن را به یک قانون در برابر نژادگرایی و یا تبعیض نژادی در محل کار تبدیل کنیم و ایده خوبی است که ترویج نفرت های نژادی و قومی خلاف قانون است (که هر دو استفاده از مقیاس ۱-۱۰ که در آن ۱ بسیار بد است و ۱۰ بسیار خوب است) . (هوسکینز و ماسچرینی، ۲۰۰۸: ۴۶۷)
پرسشنامه طراحی شده و مورد استفاده در این پژوهش شامل شاخص های ۴ گانه شهروندی فعال است که در بالا ذکر شد.
جامعه آماری این تحقیق را جوانان مجرد ۱۸ تا ۳۲ ساله شهر تهران تشکیل داده اند که با تقسیم یندی طبقاتی در سه منطقه یک، هشت و یازده شهر تهران مورد بررسی قرار گرفتند.
سرمایه اجتماعی خانواده:
سرمایه اجتماعی خانواده: در دو بعد کمی و کیفی و هر یک برای سرمایه اجتماعی برون خانواده و سرمایه اجتماعی درون خانواده سنجیده می شود.
برای بعد کمی سرمایه اجتماعی درون خانواده به سنجش میزان ارتباطات، ساختارها و انتظارات می پردازیم.
سرمایه اجتماعی درون خانواده در بعد کیفی : شامل همفکری و مشورت، اثرگذاری، همدلی،‌ ابزار محبت و وضعیت گفتگو (روابط گفتمانی) است.
سرمایه اجتماعی بیرون خانواده در بعد کمی شامل:‌ اعتماد،‌ همکاری،‌ ارتباطات و ساختارهای اجتماعی است.
سرمایه اجتماعی بیرون خانواده در بعد کیفی شامل:‌ شناخت، اعتماد و همکاری با افراد جامعه یا اعضای بیرونی خانواده است.
جدول۳-۱ مفاهیم و ابعاد و شماره پرسش ها- سرمایه اجتماعی خانواده