۵-۳ بحث و تفسیر یافته ها:

نتایج این پژوهش در راستای همسویی با بسیاری از مطالعات موجود نشان داد که استفاده از درس افزارهای چند رسانه ای مبتنی بر اصول علمی، می‌تواند به اثربخشی آموزشی منجر گردد و بسیاری از نقاط ضعف روش های آموزش معمول را جبران نماید. این نتایج مرهون بهره گیری از حواس مختلف در چندرسانه ای تولید شده با ایجاد یک محیط بصری غنی برای یادگیری و یادداری واژگان است. بر اساس مطالعات موجود با به کارگیری توان شنوایی فراگیران تنها ۱۵ درصد اطلاعات را می‌تواند انتقال داد. استفاده از تصاویر سبب ارتقاء این موضوع به ۲۵ درصد می‌گردد و اگر بتوان شرایط دیدن تصاویر و شنیدن گفته ها را به صورت همزمان برای فراگیران فراهم نمود می توان درصد انتقال اطلاعات را به بیش از ۶۵ درصد ارتقاء داد. اما برای روش‌های سنتی آموزشی مشکل است که برای یک شخص به صورت همزمان یک مطلب آموزشی را توضیح و نمایش بدهد؛ ‌بنابرین‏ این فناوری چند رسانه ای است که این مشکل را حل می‌کند و با ترکیب صوت و تصویر باعث ارتقاء کیفیت آموزشی می‌شود (چن و اکسیا^[۳۴]، ۲۰۱۲، ص ۴۲۱۴).

چندرسانه ای تهیه شده در این مطالعه دارای ویژگی هایی است که بیان آن‌ ها به تبیین نتایج حاصل از کاربرد آن در آموزش کمک خواهد نمود. در ابتدا در برنامه سعی گردیده است تا نرم افزار دارای یک صفحه ی استاندارد^[۳۵] برای اجرای صحیح بر روی تمام نمایشگرهای موجود در بازار باشد. کلیدها و دکمه های طراحی شده از شرایط مفهومی لازم برای فهم آسان عملکرد هر دکمه برخوردارند و راهنمای برنامه به گونه ای تدوین گردیده است که کاربرد با یکبار مطالعه ی آن به راحتی بتواند از درس افزار استفاده نماید. نوشته ها و متون نوشته شده در برنامه از لحاظ نوع فونت، سایز و رنگ بندی به گونه ای طراحی گردیده است که دیدن و عملکرد آن‌ ها کوچک‌ترین مشکلی برای کاربرد ایجاد ننماید. در پس زمینه ی برنامه از یک آهنگ ملایم استفاده گردیده که در هر قسمت از برنامه امکان کنترل و قطع آن برای فراگیر فراهم است. کلیه ی لغات آموزش داده شده در برنامه در قالب جملات آشنا و مفهوم و با بهره گرفتن از تصویر ارائه گردیده اند. به منظور نوشتن لغات جدید از فنون برجسته سازی شامل فونت، اندازه و رنگ بهره گرفته شده است. با قرار گرفتن ماوس بر روی هر لغت درس افزار به صورت اتوماتیک تلفظ صحیح آن لغت را برای کاربر با ولوم مناسب پخش می کند. و تصویری متناسب با لغت در گوشه ای از برنامه نمایان و با کنار رفتن ماوس از روی لغت، تصویر نیز محو می‌گردد. با کلیک بر هر کلمه ی جدید، برنامه فراگیر را به صفحه ای راهنمایی می‌کند که در آن یک جدول با دو ستون مثال و غیر مثال با گزینه های (yes & no) وجود دارد و در زیر جدول تعدادی تصاویر که بخشی از آن‌ ها مرتبط با لغت جدید و بخشی دیگر غیر مرتبط می‌باشند وجود دارد. فراگیر با انجام کلیک بر روی هر تصویر مشاهده می‌کند که تصویر به صورت اتوماتیک در زیر یکی از دو بخش مثال‌ها (yes) و غیر مثال ها (no) قرار می‌گیرد. در این صفحه به منظور تعیین فهم یا عدم فهم لغت مورد نظر پرسشی به دانش آموز ارائه می‌گردد که در آن در قالب ۴ گزینه ی معنی و مفهوم لغت جدید از او پرسیده می شود. اگر دانش آموز بتواند معنی لغت جدید را حدس بزند تشویق گردیده و به ادامه ی درس بر می‌گردد. در غیر این صورت به صفحه ی جدیدی می رود که در آن با انتخاب تصاویر جدید مثال‌ها و غیر مثال‌های بیشتری از معنی و مفهوم کلمه ی جدید را می بیند و تمرین می‌کند. در ادامه دوباره مورد پرسش قرار می‌گیرد. در صورت بلد بودن تشویق گردیده و به ادامه ی درس بر می‌گردد و در صورتی که نتواند جواب درست بدهد، به صفحه ای از برنامه می رود که در آن لغت مورد نظر در قالب جملاتی آشنا با تصویر به او ارائه می‌گردد. بعد از مطالعه ی جملات به پرسش باز گردیده و دوباره پاسخ می‌دهد تا بتواند به ادامه ی درس باز گردد.

ویژگی های طراحی شده در نرم افزار، شرایطی را برای فراگیران فراهم نموده تا معنا و مفهوم واژگان را با واکاوی تصاویر و دسته بندی مثال ها و غیر مثال ها دریافت نمایند. ضمن اینکه در یادگیری واژگان، کاربرد واژه را در جملات مختلف دیده و بدین ترتیب درک مطلب خود را نیز از موضوعات و مفاهیم مطرح شده، ارتقاء می بخشند. بر این اساس می توان نتایج حاصل از این مطالعه را به ویژگی های طراحی نرم افزار نسبت داد.

۵-۴ پیشنهادهای پژوهش

۵-۴-۱ پیشنهادهای کاربردی:

این مطالعه دو مهارت اساسی را در آموزش زبان انگلیسی مورد بررسی قرار داد. در بخش اول یادگیری و یادداری واژگان و در بخش دوم نیز یادگیری و یادداری درک مطلب مورد مطالعه قرار گرفت نتایج بررسی داده های حاصل از فرضیات محقق پشتیبانی نمود بر این اساس پیشنهادات کاربردی زیر بر اساس نتایج حاصل از پژوهش ارائه می‌گردد.

• • یادگیری و یادداری واژگان بخشی عظیم و اصلی از یادگیری هر زبان خارجی است که موفقیت در آن همواره چالشی است برای دانش آموزانی که تمایل به یادگیری زبان دوم دارند. از این رو پیشنهاد می شود که آموزش زبان در مدارس از حالت سنتی خارج گردیده و در کنار ارائه ی کتب درسی در مدارس، درس افزارهایی مبتنی بر اصول علمی تهیه و به صورت یک بسته ی آموزشی در کنار کتب درسی به مدارس ارائه گردد.

• تهیه نرم افزار منطبق با نیازها و خواست های دانش آموز در هر جامعه، مدرسه و حتی کلاسی می‌تواند متفاوت باشد، از این رو برگزاری دوره های آموزشی برای معلمان زبان انگلیسی به منظور توانمندسازی آن‌ ها برای ساخت درس افزارهای متناسب با نیاز دانش آموزان خود، از جمله ی مواردی است که می‌تواند سبب کیفیت بخشی به آموزش زبان انگلیسی در مدارس کمک نماید.

۵-۴-۲ پیشنهادهای پژوهشی (پیشنهادهایی برای سایر پژوهشگران):

• • تهیه و طراحی یک درس افزار بر اساس الگوی دریافت مفهوم برای آموزش سایر مهارت های زبان آموزش و تعیین میزان اثربخشی نرم افزار مذکور از جمله ی زمینه‌های مطالعاتی نیازمند پژوهش است.

• تهیه و طراحی درس افزار مبتنی بر سایر الگوهای موجود آموزشی، و بررسی میزان اثربخشی آن‌ ها بر یادگیری زبان انگلیسی، می‌تواند موضوع پژوهشی مناسبی برای مطالعه و بررسی باشد.

۵-۵ محدودیت های پژوهش:

این مطالعه نیز مانند سایر مطالعات انجام شده در حوزه ی علوم انسانی، در مسیر اجرای خود، با چالش ها، مشکلات و محدودیت هایی روبرو بوده است که به برخی از آن‌ ها اشاره می شود:

۵-۵-۱ محدودیت‌های در اختیار پژوهشگر:

• طراحی و تهیه یک درس افزار مبتنی بر الگوی دریافت مفهوم، نیازمند تخصص و تجربه در دو حوزه ی فناوری و طراحی آموزشی است. تهیه این درس افزار از جمله ی چالش های این مطالعه بود که مدت زمان زیادی را به خود اختصاص داد.

۵-۵-۲ محدودیت‌های خارج از اختیار پژوهشگر:

• • این مطالعه فقط بر روی دختران اجرا گردیده است. از این رو تعمیم نتایج آن به جامعه ی دانش آموزان پسران باید با احتیاط صورت بگیرد.

ترکیب ذرات گردوغبار را می توان در سه گروه کانیایی خلاصه کرد:

۱-گروه کربنات ۲-گروه سیلیکات ۳- گروه رس. مهمترین اشکال تشکیل دهنده ی ذرات گرد وغبار کروی، نامنظم ومنشوری هستند( رئیس پور،۱۳۷۰:۶۴).

شکل۳- نقشه اندازه ذرات گردوغبار در خاورمیانه

مهمترین عناصر سنگینی که ذرات گردوغبار با خود حمل می‌کنند؛ جیوه، سرب، سلنیوم، مس، منگنز، نیکل، وانادیم، آرسنیک، روی، اورانیوم می‌باشد که در مبحث مربوط به عوارض ریزگردها آثار مخرب آن توضیح داده می شود.

پدیده‌های ریزگردها رخدادها طبیعی هستند که به طور گسترده در مناطق ونیمه خشک جهان، به ویژه در عرض جنب حاره ای رخ می‌دهند طوفان های گردوغبار در مناطق خشک ونیمه خشک به طور عمده از شرایط اقلیمی هستند

Tegan,2004:59)). دلایل متعددی برای پدیده گردوغبار ذکر شده که ازجمله این موارد عوامل تشکیل وگسترش بیابان ها می‌باشد ازجمله می توان به؛ مدیریت نامناسب منابع آب، کمبود بارندگی، خشکسالی وخشک شدن تالاب ها اشاره کرد.(Ding et al,2005:103)

ذرات گردوغبار مخلوط پیچیده ای ازمواد معدنی مختلف می‌باشد که دارای خصوصیات مختلفی از یکدیگر می‌باشد. عوامل مؤثر برپدیده گردوغبار، وضعیت زمین(جنس ورطوبت خاک،پوشش گیاه،تاثیرکوهستان)،مهارآب های سطحی (ایجادسد،انحراف مسیر رودخانه،برداشت بی رویه)، شرایط جوی( خشکسالی،وجود زمینه‌های مساعد،وزش بادهای شدید روی بیابان، حرکت صعودی هوا،وجود جریان های فوقانی) می‌باشند. پروفسور دینگ دلایل متعدی را برای پدیده گردوغبار عنوان نمود ازجمله این دلایل می توان به تغییر اقلیم،کمبود بارندگی،وقوع خشکسالی، کاهش پوشش گیاه ‌و تخریب وعدم مدیریت مناسب منابع آبی اشاره نمود، که منجر به وقوع بیابانزایی وتشدیدگردوغبار می‌شوند (دینگ،۲۰۰۵:۱۳۰۹ ).

پژوهشگران تاثیر تغییرات اقلیمی منطقه ای ‌بر وقوع طوفان های گردوغبار را بسیار مهم می دانند. دمای بالا هوا، بارندگی کم ، پوش گیاه ضعیف، اختلالات آب وهوایی، تغییر پوشش گیاه زمین در نتیجه فعالیت های انسانی وسرعت زیاد باد مهمترین شرایط وقوع طوفان های گردوغبار هستند.

ذرات معلق به طور کلی از دو طریق تشکیل می‌شوند: ۱- از تجزیه و هم پاشی تکه های بزرگ مواد. ۲- از تراکم ‌و تجمع ذرات کوچکتر شامل مولکول. پراکنده شدن ذرات گردوغبار نیز از جمله مراحل طبیعی است که مستقیماً ذرات گردوغبار را وارد اتمسفر می‌کنند که می توان آن ها را در دسته اول قرار داد. ذرات معلقی که بدین طریق مستقیماً وارد اتمسفر می‌شوند، خواه از منابع طبیعی یا از منابع مصنوعی حاصل شده باشند، ذرات معلق اصلی نامیده می‌شوند. میزان ذرات معلق حاصل از منابع مصنوعی به اتمسفر حدود ۹۲ میلیون تن در سال می‌باشند. کل ذرات معلق منتشره تقریباً ۵۰٫۲ درصد ذرات معلق ثانویه و۴۹٫۸ درصد ذرات معلق اولیه می‌باشند. ‌بنابرین‏ منابع طبیعی به طور عمده بر منابع مصنوعی غالب هستند (۸۸٫۶ درصد ‌در مقابل‌ ۱۱٫۴ درصد). براین اساس با اختصاص این درصدآلودگی به منابع طبیعی، جایگاه مهم آلودگی توسط گردوغبار آشکار خواهد شد(کیانیان،۱۳۹۰:۱۳۱۵).

شکل۴- انتشارات جهانی مواد معلق

برخی پژوهشگران نظرات متفاوتی راجب نحوه تشکیل ریزگردها ارائه نموده اند از جمله:

• پژوهش های لی و همکاران نشان داده که تعداد روزهای با طوفان گرد وغبار کمتر از تعداد روزهای بادی در مونگیای چین است واین نشان می‌دهد که پیدایش وشدت این طوفان ها علاوه بر این که متاثر از شرایط اقلیمی مانند سرعت باد است، متاثر از ویژگی های سطح زمین مثل پوشش گیاه ، مقدار رطوبت خاک و غیره است .(Liu et al., 2003)
• یوشنکو براین عقیده است که تغییرات اقلیمی منطقه ای نقش مهمی ‌بر وقوع طوفان های گردوغبار بازی می‌کنند آن ها نشان داده‌اند که دمای بالای هوا،بارندگی کم،پوشش گیاه فقیر وسرعت زیادباد،شرایط مساعد برای وقوع طوفان های گردوغبار هستند( یوشینو،۲۰۰۴:۸۹).
• آرئوسلها ذرات کوچک معلق موجود در جو هستند که حمل آن ها توسط باد صورت می‌گیرد.غلظت وماندگاری این ذرات خود به عوامل مختلفی بستگی دارد،عامل سرعت باد عامل اصلی سرعت انتقال آن ها در محیط است وعوامل اقلیمی دیگر مثل باران می‌تواند باعث شسته شدن آن ها ازمحیط شود( ماچر وپاور،۲۸۷: ۲۰۰۸).

بی توجهی کشورهای عرب به کنوانسیون بیابان زدایی خصوصاً ناتوانی دولت عراق برای بیابان زدایی وبرخوردبا این پدیده، خشک شدن هورها وازبین رفتن پوشش گیاه درجنوب عراق، همچنین عدم توجه کافی کشورهای خاورمیانه به مباحث توسعه پایدار وبیابان زدایی از عوامل تجدیدپذیری این پدیده است(کریمی و همکاران، ۱۳۸۹:۹۶).

ریزگرده ذرات معلق در جو هستند که قطرآیرودینامیک آن ها خیلی کوچک شده است ومی توانند مدت زیادی درجو معلق بمانند. ته نشینی ریزگردها وغبار ‌با سرعت کمی صورت می‌گیرد مدت تعلیق آن ها بستگی به عوامل متعدد اقلیمی داردازجمله عوامل جوی،سرعت باد،پوشش گیاه ،جهت باد،گرماو… رامی توان نام برد. با توجه به مطالعات صورت گرفته در این راستا منشا این ذرات می‌تواند محلی یا غیرمحلی باشد. عوامل درون منطقه بخصوص درکلان شهرها درتجدید این پدیده بسیار موثرهستند. ازجمله دود حاصل ‌از ماشین آلات،کارخانه‌ها صنعتی،قطع درختان درنزدیکی شهرها،آتش سوزی های عظیم و…تحقیقی درایتالیا نشان داده که دود حاصل از ترافیک وسایل نقلیه درافزایش غلظت گردوغبارموثر است. برطبق این تحقیق دود ترافیک ۹ درصد غلظت _۱۰ pm را افزایش داده است. این مسئله باعث شده است ترکیب شدن اکسیژن باذرات اتمسفر ۳٫۵ برابر کمتر ازحالتی که فضا فاقد ذرات گردوغبار باشد، شود وبا دود حاصل از صنایع کارخانه‌ها مثل کروک ومس وآهن ومنگنز رابطه مستقیم دارد.همچنین افزایش ازن در غلظت ها باعث افزایش مرگ ومیر می شود( ایتانا و همکاران،۲۰۱۱). از دیگر عوامل افزایش غلظت گرمای هواست.مطالعاتی که درشهر لاس وگاس امریکا صورت گرفته نشان داده که غلطت ذرات_۱۰pm در روزهای تابستان به مراتب بیشتر از زمستان است( درایک وبرندا،۲۰۱۰:۱۷۸).

ادله ی الکترونیکی برای قرارگیری بر روی میز محاکمه و مستند صدور رأی دادگاه شدن باید مراحلی را طی کند. جمع‌ آوری ادله ی الکترونیکی شامل حلقه های متعددی هم چون حفاظت، تفتیش و توقیف، شنود و غیره می‌باشد.

به هنگام جمع‌ آوری ادله ی الکترونیکی باید هر قطعه ای از ادله جمع‌ آوری شده و بر آن ها نظارت کامل شود و نباید بعضی از ادله مورد غفلت واقع شود، ‌بنابرین‏، نباید پرداختن به هریک از ادله ی موجود در صحنه ی جرم (چه ادله ی سنتی و چه ادله ی الکترونیکی) موجبات غفلت از ادله ی دیگر را فراهم آورد. هم چنین به هنگام جمع‌ آوری باید زمان مقرر مدنظر قرار گرفته شود تا هیچ یک از طرفین نتوانند نسبت به اقامه ی دعوی مبنی بر جبران خسارت و ضرر و زیان اقدام نمایند.

در رابطه با قانون جمع‌ آوری و استنادپذیری ادله ی الکترونیکی مصوب سال ۱۳۹۳ دو عنصر بسیار مهم وجود دارد که باید در بطن این قانون وجود داشته باشد که این دو عنصر به شرح زیر است:

نخستین عنصری که به یک قانون، نشاط و حیات می بخشد پروسه تصویب آن قانون است و دومین عنصر به محتوای استاندارد و صلابت مواد قانونی در بیان مقصود و بنیان های فلسفی متن موردنظر برمی گردد؛ به عبارتی انشای تخصصی و صحیح متون قانون. (قاجارقیونلو، ۱۳۸۹)

رویه ی بسیاری از افراد استفاده از اسناد کاغذی و قابل بایگانی است و تمایلی برای تغییر این رویه و مبدل کردن ادله ی کاغذی به سیستم ادله ی الکترونیکی را ندارند ولی با توجه به پیشرفت تکنولوژی و دانش بهتر است با بخشیدن ارزش اثباتی و اعتبار به ادله ی الکترونیکی، به شکل کاملاً قانونی تثبیت گردند تا در نتیجه افراد به اندیشه ی تغییر رویه و روی آوردن به ادله ی الکترونیکی واداشته شوند.

در سایر کشورهای جهان نیز از طرق مختلفی برای مواجهه با ادله ی الکترونیکی برخوردار می‌باشند. این کشورها به دو دسته ی کلی تقسیم می‌شوند. دسته ی اول کشورهای حقوق رومی – ژرمنی که مطابق با اصل آزادی دلیل عمل می‌کنند. در این کشورها، قاضی می‌تواند اساساً تمامی انواع ادله را در نظر گیرد و عموماً در این که ادله ی رایانه ای را به عنوان ادله قبول نمایند، هیچ گونه تردیدی ندارند، کشورهایی مانند اتریش، دانمارک، آلمان، ژاپن و غیره. در مقابل کشورهای کامن لا که در این کشورها باید اصل مدرک به دادگاه ارائه شود و اصل ادله ی الکترونیکی مورد قبول است مانند انگلستان. (نرگسی، ۱۳۹۲، ۲۰۲ – ۱۹۶)

آن چه که در این پایان نامه مداقه ی نظر می‌باشد این است که با توجه به تصویب قانون جمع‌ آوری و استنادپذیری ادله ی الکترونیکی و جدید بودن قانون، به بررسی جامع موضوع استنادپذیری ادله ی الکترونیکی و بررسی مواد قانونی آن بپردازیم و در نهایت باید دید سرنوشت این نهاد به کدامین جهت در حال پویایی است.

1. سابقه و پیشینه ی تحقیق

ادله الکترونیکی از منظر نوع تحقیق، بازرسی محل وقوع جرم، توقیف اسباب و آلات جرم، پدیدآورنده، شرایط و غیره تفاوت های زیادی با ادله ی فیزیکی دارد و بدین خاطر نتوانسته هم چون ادله فیزیکی به نحو گسترده جای خود را در دل کتاب ها و رویه ی قضایی به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی باز کند. اما مقالات و پایان نامه هایی پیرامون این موضوع به بررسی پرداخته‌اند.

در مقاله ی «استنادپذیری ادله الکترونیکی در امور کیفری» از امیرحسین جلالی فراهانی (۱۳۸۶) در باب تعریف، احراز هویت پدیدآورنده، جهات قوت و ضعف ادله الکترونیکی سخن به میان آورده و بیش تر مستندات قانونی از قوانین بین‌المللی هم چون قانون آیین دادرسی کیفری فدرال، موازین حقوق بشر (میثاق حقوق مدنی و سیاسی سازمان ملل متحد (۱۹۶۶)، کنوانسیون شورای اروپا راجع به حمایت از حقوق و آزادی های اساسی بشر (۱۹۵۰) ) بوده و نتیجه حاصله بدین شرح است که کشورهایی همانند ایران که به تازگی با انواع سوءاستفاده های مجرمانه از فناوری اطلاعات و ارتباطات مواجه اند باید درصدد اصلاح قوانین جزایی شان برآیند و راهکارهای قانون مند و قابل اجرایی ارائه دهند.

مقاله ای نیز تحت عنوان «استنادپذیری و تحصیل ادله الکترونیکی در حقوق کیفری ایران» از حسن علی مؤذن زادگان و محمدرسول شایگان (۱۳۸۸) نگارش گردیده که به بیان کلیاتی در رابطه با ادله الکترونیکی پرداخته است. در مقاله ی نامبرده شده به قوانینی چون قانون تجارت الکترونیکی، قانون جرایم رایانه ای و قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ استناد نموده و ‌به این نتیجه دست یافته که قانون گذار ایران ارزش اثباتی ادله الکترونیکی را پذیرفته ولی در زمینه جمع‌ آوری و استنادپذیری ادله الکترونیکی، نظام ادله حقوق کیفری با چالش هایی روبه روست.

در مقاله ی دیگری تحت عنوان «مروری بر بنیان های نظری تدوین قوانین سایبر و مقدمه ای بر ادله اثبات الکترونیکی» از سیامک قاجارقیونلو (۱۳۸۹) در رابطه با نحوه ی قانون نویسی برای جرایم در فضای سایبر سخن به میان آورده و ضمن بیان قوانین از جمله قانون تجارت الکترونیکی، قانون جرایم رایانه ای ، قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزار های رایانه ای، قانون آزادی اطلاعات که در بعد کیفری به رشته ی تحریر درآمده اند اذعان می‌دارد که قانون باید به نحوی تدوین گردد که صلابت و استواری خود را از دست ندهد و استانداردهای علمی و عملی در آن رعایت گردد و در پایان به نتیجه ای که می‌رسد این است که جامعه نیازمند دادرسی الکترونیکی بوده ولی آیین دادرسی ایران کاغذ، زمان، مکان، محدودیت های جغرافیایی و حضور فیزیکی اشخاص است که جملگی در فضای سایبر مفقود است.

مقاله ی «اعتبار کپی های برابر با اصل در اسناد الکترونیکی» از غلامعلی بازیاری سروستانی (۱۳۸۵) در رابطه با کپی ادله ی الکترونیکی و ایجاد نسخه ی دوم سخن گفته که برای دارا بودن اعتبار و ارزش اثباتی باید شرایطی پشت سرنهاده شود و در آخر نتیجه ی حاصله ی این مقاله این است که اعتبار و هویت سند الکترونیکی با ارجاع به کارشناس فنی متخصص احراز می‌گردد و اسناد الکترونیکی تا رسیدن به جایگاه واقعی و ارزشمند بودن در مناسبات و روابط حقوقی مسیری طولانی پیش رو دارند.

شاخص های ارزیابی عملکرد از جنبه‌های گوناگون طبقه بندی شده اند برخی صاحب نظران معیارهای ارزیابی را به سه دسته کمی، کیفی و مختلط طبقه بندیکرده اند (رضائیان، ۱۳۸۳، ۴۹۸)

شاخص های کمی بر حسب عواملی نظیر درآمد، هزینه، میزان تولید تعیین می‌شوند. شاخص های کیفی بر اساس عواملی نظیر کیفیت و مطلوبیت محصولات ویارضایت مشتریان بیان می شود. شاخص های مختلط نیز در واقع ترکیبی از استانداردهای کمی و کیفی می‌باشد.

برخی دیگر معیارهای ارزیابی عملکرد را بر اساس معیارهای سازمانی و فردی طبقه بندی کرده‌اند (آرمسترانگ، ۱۳۸۵، ۶۹، ۶۳)

شاخص های سازمانی شاخص هایی هستند که در واقع عملکرد کل سازمان را می سنجد از قبیل رضایت مشتریان و یا میزان گردش نقدینگی و سودآوری سازمان امّا شاخص های فردی در واقع عملکرد یک فرد را می سنجد از قبیل تعداد کالای فروخته شده توسط یک فروشنده در یک روز

استونر نیز معیارهای ارزیابی را بر اساس نحوه به دست آمدن آن ها به ۴ گروه تقسیم می‌کند:

۱- معیارهای تاریخی: این نوع شاخص ها بر اساس تجربیات و اطلاعات گذشته به دست می‌آیند و به همین جهت معیارهای تاریخی نام دارند. نقطه ضعف این معیارها آن است که مربوط به گذشته اند، تغییرات فعلی در آن ها منعکس نشده است.

۲- معیارهای تطبیقی یا خارجی: این نوع معیارها از سایر سازمان‌ها و واحدهای مشابه اقتباس می‌شوند هزینه تعیین این نوع استانداردها بسیار پایین است اما مشکل این است که دقیقاً نمی توانیم مطمئن باشیم سازمانی که شاخص از آن اخذ شده مشابه سازمان ما باشد و برای به کارگیری این شاخص ها باید مسائل فرهنگی و اجتماعی و محیط سازمان را در نظر گرفت.

۳- معیارهای مهندسی یا کارسنجی: این معیارها از راه های مختف در مطالعه کار به دست می‌آیند. روش های کارسنجی و زمان سنجی دریافتن این معیارها کاربرد دارند.

۴- معیارهای نظری: در مواردی که شاخص های دقیق و علمی قابل محاسبه نباشند، مدیران و کارشناسان امر با قضاوت های ذهنی خویش استانداردهای نظری برای کار تعیین می‌کنند. در این مواقع متخصصان با اتکاء به تجربه و آگاهی فرد به تعیین معیارها می پردازند.

۲-۸-۲- ویژگی‌های شاخص های ارزیابی عملکرد

همان‌ طور که قبلاً بیان شد شاخص های هر مدل ارزیابی عملکرد اجزاء اصلی تشکیل دهنده آن مدل هستند و این شاخص ها هستند که میزان کارایی و اثربخشی یک مدل را تعیین می‌کنند امّا سوال این است که آیا هر نوع شاخص با هر ویژگی و خصوصیتی می‌تواند تضمین کننده کارایی و اثربخشی یک مدل باشد و هدف اساسی ارزیابی عملکرد که همانا تعیین میزان دستیابی به اهداف و مأموریت های سازمان و تعیین نقاط ضعف و قوت آن است را برآورده سازد. خبرگان و صاحب نظران ویژگیهایی را برای شاخص های ارزیابی عملکرد بیان داشته اند که در اینجا به ذکر چند مورد از آن ها می پردازیم.

آقای گلابرسون ویژگی‌های زیر را برای شاخص های ارزیابی عملکرد بیان می‌کند. (عفتی، ۱۳۸۶، ۷۱)

1. 1. معیارهای عملکرد می بایست از اهداف سازمان به دست آیند.

1. 1. معیارها باید امکان مقایسه سازمان‌ها در کسب و کارهای مشابه را فراهم سازند.

1. 1. هدف هر معیار می بایست شفاف باشد.

1. 1. معیارها ترجیحاً نسبی باشند تا عددی

1. 1. معیارهای عینی باشند تا ذهنی

1. معیارها از طریق بحث و گفتگو با افراد دخیل انتخاب شوند.

فرد دیگری بنام «ماسکل» ویژگی‌های شاخص های عملکرد را اینگونه برمی شمارد (ویتال، ۱۹۹۵، ۴۳)

1. 1. شاخص ها می بایست مستقیماً با استراتژی سازمان مرتبط باشند.

1. 1. شاخص های غیرمالی باید به کار روند.

1. 1. هر شاخص در جایی مناسب است و شاخص ها می بایست در میان واحدها تغییر کنند.

1. 1. شاخص ها با تغییرات شرایط تغییر کنند.

1. 1. شاخص ها می بایست برای استفاده آسان باشند.

1. 1. شاخص ها می بایست بازخور سریع فراهم آورند.

1. شاخص ها باید بهبود مستمر را در پی داشته باشند و تنها به مشاهده نپردازند.

آقای دکتر الوانی نیز ویژگیهایی را برای شاخص های ارزیابی عملکرد عنوان می‌کند. او معتقد است شاخص های ارزیابی باید اولاً با هدف مورد ارزیابی رابطه مستقیم داشته باشد ثانیاًً شاخص ها باید دارای جامعیت لازم باشند یعنی حتی المقدور جوانب گوناگون عملکرد را ارزیابی نماید ثالثاً شاخص ها باید بتوانند جنبه‌های کیفی و غیرمالی سازمان را نیز ارزیابی نمایند.

جمع بندی دیدگاه های صاحب نظران در خصوص ویژگی‌های شاخص های ارزیابی ما را ‌به این نتیجه می رساند که شاخص های ارزیابی باید دارای ویژگیهایی بشرح زیر باشد:

1. 1. شاخص ها می بایست مستقیماً با استراتژی ها و اهداف سازمان مرتبط باشند.

1. 1. شاخص ها می بایست بتوانند جنبه‌های غیرمالی سازمان را ارزیابی کنند.

1. 1. هر شاخص می بایست قابلیت تغییر در شرایط مختلف را داشته باشد.

1. 1. شاخص باید قابل به کارگیری در واحدهای مختلف سازمان باشند.

1. 1. شاخص ها می بایست برای استفاده آسان باشند.

1. 1. در انتخاب شاخص ها می بایست از نظرات و دیدگاه های کارکنان و مدیران استفاده کنیم.

1. 1. شاخص ها می بایست بازخور سریع ایجاد کنند.

1. شاخص ها می بایست قادر به ایجاد فرایند بهبود مستمر باشند.

نظر محقق آن است که این ۸ ویژگی را می توان به طور خلاصه تحت عنوان ۴ مؤلفه‌ جامعیت، قابلیت انعطاف پذیری، مقبولیت سازمانی و قابلیت پیش‌بینی بیان نمود.

۱) جامعیت به معنای این که شاخص های ارزیابی عملکرد می بایست با اهداف و استراتژی های سازمان منطبق بوده و با هدف ارزیابی صحیح از میزان دستیابی به اهداف سازمان طراحی گردند و همچنین بتوانند جنبه‌های غیر مالی سازمان مانند رضایت مشتریان و بهبود فرآیندهای داخلی را نیز اندازه گیری نمایند. شاخص باید بتوانند تصویر شفافی از نحوه اجرای استراتژی ها در سازمان ارائه دهند.

۲) قابلیت انعطاف پذیری: شاخص ها باید با توجه به تغییر شرایط محیط داخلی و خارجی سازمان که می‌تواند منجر به تغییر اهداف و استراتژی ها شود قابلیت اصلاح و انعطاف پذیری داشته باشند همچنین شاخص ها باید به گونه ای طراحی شوند که در واحدهای مختلف سازمان قابل به کارگیری باشند.

۳) مقبولیت سازمانی: چنانچه در طراحی شاخص ها از نظرات کارکنان و مدیران مربوطه استفاده شود و به کارگیری این شاخص ها ودستیابی به اطلاعات مورد نیاز برای شاخص ها آسان باسشد ،نتایج به دست آمده از ارزیابی عملکرد مورد قبول و پذیرش کارکنان و مدیران بخش‌های مختلف خواهد بود و سرانجام اجرای استراتژی های اصلاحی و تغییرات مورد نظر مدیریت برای بهبود با مقاومت کمتر و شاید با استقبال کارکنان مواجه خواهد بود.

۴) قابلیت پیش‌بینی: شاخص های ارزیابی باید بگونه ای طراحی شوند که نتایج حاصل از آن ها منجر به بازخور سریع ‌در مورد فعالیت های حیاتی سازمان گردد. در چنین شرایطی است که مدیریت می‌تواند از پیش‌بینی صحیحی از رویدادهای آینده داشته باشد و اقدامات اصلاحی مناسبی را در نظر بگیرد که باعث بهبود مستمر سازمان می‌گردد.

ارائه رهنمودهایی دقیق به کارکنان در خصوص اینکه چه چیزهایی مورد انتظار است و چگونه آن ها تحقق می‌یابند.


۶- شناسایی عملکرد مؤثر و نامؤثر :

فراهم آوردن اطلاعاتی که موجب شناسایی عملکرد مناسب و نامناسب گردد.

۷- پایایی و قابلیت اعتماد :

سازگاری و هماهنگی میان نتایج حاصل از ارزشیابی کارکنان توسط ارزیابان مختلف.

۸- روایی و اعتبار :

شاخص های ارزیابی باید آنچه را که مهم است در بر گیرد نه آنچه را که مهم نبوده و خارج از اختیار کارمند است.

۹- مقبولیت و منصفانه بودن :

باید سیستم مدیریت عملکرد توسط تمامی مشارکت کنندگان مورد قبول بوده و آن را منصفانه بدانند. معمولا این کار از طریق پرسشنامه صورت می‌گیرد.

۱۰- درستی و صحت :

باید تا حد ممکن جنبه‌های عینی در فرایند ارزیابی به حداقل ممکن برسد و از این طریق احتمال بروز خطا را کاهش داد.

۲-۱۸٫ معیارهای ارزیابی عملکرد

به طور کلی ارزیابی عملکرد با سه معیار مهم یعنی عملکردی (ارزیابی نتایج)،رفتاری و ویژگی‌های فردی ارتباط دارد. هر یک از آن ها یک نوع خاص از ارزیابی را بر اساس شایستگی یا رفتارهای مرتبط با شغل دیکته می‌کنند. این اشکال ارزیابی به وسیله یک یا چند ارزیاب (دو یا بیشتر شامل ،سرپرست /همکاران/خودشخص/مرئوسین/خارج از سازمان)انجام می شود.مانوهاران^[۲۸] (۲۰۰۹)

• • • عوامل عملکردی : به آن دسته از عواملی گفته می شود که شاغل در طول دوره ارزشیابی وظایف عمده یا ابعاد مهم شغل پیش‌بینی شده در شرح وظایف رشته‌های شغلی ،رشته‌های مختلف طرح طبقه بندی مشاغل را بر عهده گرفته و انجام می‌دهد. تعداد عوامل عملکردی در مشاغل معمولا بین سه تا هشت عامل است . در عوامل عملکردی بیشتر وظایف عمده شاغل مطرح است و اشاره ای به وظایف جزئی شغل نمی گردد . برای هر یک از عوامل عملکردی ،حدود اختیار یا استانداردهای عملکرد کیفی و کمی مشخص و تبیین می‌گردد . تعداد استانداردهای عملکرد کیفی و کمی برای هر عامل متفاوت و در حال تغییر است و بستگی به نظر سرپرست دارد.

  

• عوامل فرایندی: عوامل فرایندی به آن دسته از عواملی گفته می شود که میزان و کیفیت ، تلاش و توان کارمند و یا به طور کلی رفتار و نحوه فعالیت کارمند را در نیل به اهداف و مقاصد شغلی ( معیارهای رفتار شغلی و رعایت موازین اسلامی ، معیارهای رفتار اخلاقی ) نشان می‌دهد. پس می توان عوامل فرایندی را تحت دو معیار زیر تقسیم بندی کرد.

طرح کلی از سیستم ارزیابی عملکرد (مانوهاران ^[۲۹]، ۲۰۰۹)

1. معیارهای رفتار شغلی :

الف- معیارهای رفتار شغلی مدیران : هفت عامل برای معیارهای رفتار شغلی مدیران و عوامل عبارتند از :

• • مجموع منابع در دسترس.

• • شرکت فعال و مؤثر در جلسات.

• • خلاقیت و نوآوری.

• • احساس ‌پاسخ‌گویی‌.

• • پیش‌بینی پیامدهای هر اقدام.

• • اتخاذ تصمیم و پیگیری.

• رعایت حقوق کارشناسان تحت سرپرستی و همکاری با واحدهای دیگر.

ب- معیارهای رفتار شغلی سرپرستان: هفت عامل برای معیارهای رفتار شغلی سرپرستان عبارتند از :

• • رفتار و برخورد مناسب با ارباب رجوع و همکاران.

• • شرکت فعال و مؤثر در جلسات.

• • توجه به نیروی انسانی.

• • توانایی برقراری ارتباط .

• • پیش‌بینی پیامدهای هر اقدام.

• • خلاقیت و نو آوری.

• کوشش در افزایش معلومات و مهارت‌های شغلی.

ج- معیارهای رفتار شغلی کارکنان: هفت عامل برای معیارهای رفتار شغلی کارکنان عبارتند از :

• • رعایت مقررات و انضباط اداری.

• • رفتار و برخورد مناسب با ارباب رجوع و همکاران .

• • پشتکار و جدیت در کار.

• • کوشش در جهت فراگیری مهارت‌های شغلی .

• • قابل اعتماد بودن.

• • انعطاف پذیری.

• خود جوشی.

1. معیارهای رفتار اخلاقی :

معیارهای رفتار اخلاقی رعایت شعائر، اخلاق و رفتار اسلامی است که برای مدیران ، سرپرستان ، کارشناسان ، کارکنان و مشاغل اختصاصی یکسان در نظر گرفته شده است. ( سیدجوادین ، ۱۳۸۷ ، ص ، ۳۳۱)

۲-۱۹٫ رویکردها و روش های ارزشیابی عملکرد

برای انجام ارزشیابی صحیح بایستی رویکردها و روش های ارزشیابی عملکرد را شناسایی کرده و کاربرد هر کدام را در موقعیت‌های معین بدانیم. به طور کلی پنج رویکرد در خصوص ارزشیابی عملکرد معرفی شده است (نو و دیگران، ۲۰۰۸ ص ۳۵۵ :اسنل و بولندر ، ۲۰۰۷ ص ۳۴۸) این رویکردها عبارتند از:

۱- رویکرد مقایسه‌ای^[۳۰]، ۲- رویکرد ویژگی‌ها^[۳۱]، ۳- رویکرد رفتاری^[۳۲]، ۴- رویکرد نتایج^[۳۳] و ۵- رویکرد کیفیت^[۳۴].

الف) رویکرد مقایسه‌ای:

رویکرد مقایسه‌ای به مدیریت عملکرد، نیازمند این است که ارزیابی کننده، عملکرد افراد را با دیگران مقایسه کند. این رویکرد معمولاً از ارزیابی جامع یک عملکرد فردی یا ارزشی به منظور رتبه‌بندی افراد در یک گروه کاری استفاده می‌کند. حداقل سه تکنیک در این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرد که شامل: رتبه‌بندی، توزیع اجباری، و مقایسه زوجی می‌شود.

ب) رویکرد ویژگی‌های فردی:

این رویکرد به مدیریت عملکرد، بر گسترش ویژگی‌های معینی که برای موفقیت سازمان مطلوب تلقی می‌گردد، تأکید می‌کند. ‌تکنیک‌هایی که در این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرند مجموعه‌ای از رفتارها و ویژگی‌ها شامل: ابتکار، رهبری، خصلت رقابتی و ارزشیابی افراد را در بر می‌گیرد.

ج) رویکرد رفتاری:

این رویکرد تلاش می‌کند رفتارهایی که یک کارمند بایستی انجام دهد تا در کارش مؤثر باشد را تعریف کند. تکنیک‌های متنوعی در این رویکرد تعریف شده است که مستلزم این است که یک مدیر ارزیابی ‌کند کدام کارمند این رفتارها را از خود بروز می‌دهد. این تکنیک‌ها شامل ۵ تکنیک: وقایع حساس، مقیاس‌های درجه‌بندی رفتاری، مقیاس‌های مشاهده رفتاری، اصلاح رفتار سازمانی و مراکز سنجش می‌باشد.

د) رویکرد نتایج:

این رویکرد بر مدیریت اهداف، نتایج قابل اندازه‌گیری یک شغل و ‌گروه‌های کاری تمرکز دارد. این رویکرد فرض را بر این می‌گذارد که می‌توان فردیت خود را از فرایند اندازه‌گیری جدا کرد که در این صورت نتایج به دست آمده نزدیک‌ترین شاخص‌های ویژگی‌های فردی به اثربخشی سازمانی است. دو سیستم مدیریت عملکردی که در این رویکرد جای می‌گیرد شامل: مدیریت بر مبنای اهداف و سیستم ارزیابی و اندازه‌گیری بهره‌وری می‌باشد.

هـ) رویکرد کیفیت:

چهار رویکرد پیش گفته رویکردها سنتی به اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد کارکنان تلقی می‌شوند. دو ویژگی اصلی رویکرد کیفیت؛ مشتری‌گرایی و رویکرد پیشگیری از خطا هستند. ارتقاء رضایت مشتریان داخلی و خارجی از اهداف اولیه و اساسی رویکرد کیفیت است.

و) رویکرد خصیصه ای :