تعریف تعارض و حل تعارض

در فرهنگ لغت فارسی تعارض به معنای معترض و مزاحم یکدیگر شدن ،با هم خلاف کردن و اختلاف داشتن است. رابینز در تعریفی می گوید : تعارض فرآیندی است که در آن شخص الف به طور عمدی می کوشد تا به گونه ای بازدارنده، سبب ناکامی شخص ب در رسیدن به علایق و اهدافش می گردد وی توضیح می دهد که در این تعریف، مفاهیم ادراک یا آگاهی، مخالفت، کمیابی و بازدارندگی نشان دهنده ماهیت تعارض هستند سایر وجوه مشترک تعریف های واژه تعارض عبارت از مخالفت، نزاع، کشمکش، پرخاشگری و آشوب است                ( فرهنگی، 1378). رحیم (2002) تعارض را یک فرایند تعاملی آشکار می داند که به صورت ناسازگاری اختلاف نظر بین افراد وجود دارد.

وقتی رادیو و تلویزیون را روشن می کنیم تعارض های موجود درجهان به منزلمان وارد می شود گزارش اخبار به توصیف منازعه کارگران علیه مدیران و دولت مردان، نهادهای دولتی علیه یکدیگر، احزاب و گروهای سیاسی در قبال هم، اعتصاب آموزگاران و… می پردازد. وقتی به نشریات مراجعه می کنیم با آمار بالای اختلاف زناشویی که به طلاق ختم می شود و فاصله ای که در بسیاری از خانواده ها میان والدین و فرزندان ایجاد شده است و در شکاف بین نسل ها نامیده می شود، مواجه می شویم (پولتون، ترجمه سهرابی، 1387 ).

در مکتب بروکراسی تعارض در نتیجه خلقیات ناپسند انسانی نظیر ترسوئی، بی انضباطی، کودنی، گیجی، زیاده خواهی و… پدید می آید و در صورت اجرای دقیق قوانین و مقررات و تقسیم کار بر اساس تخصص و رعایت سایر اصول بروکراسی و تعارض پدید نخواهد آمد (میرکمالی، 1381).

استونر در تعریف خود تعارض را شرایطی می داند که در آن مسائل مورد توجه دو طرف ناسازگار و نا هماهنگ به نظر برسد، در تعریف استونر اصطلاحی به کار گرفته شده است که در شناخت تعارض کلیدی به نظر می رسد که به قرار زیر است :

شرایط : حالت، موقعیت یا وضعیتی است که الزاما به معنی رفتار نیست، تعارض می تواند بدون درگیری و نزاع و یا با جنگ و درگیری همراه باشد نزاع یا جنگ یکی از اشکال تعارض است.

مسائل مورد توجه  : به وجود جنبه های مختلفی اطلاق می شود که مورد توجه و علاقه فرد یا گروه باشد، مسئولیتی که فرد یا گروهی پذیرفته است. مجموعه ارزشها و اعتقاداتی که افراد دارند، از مسائل مورد توجه است ( لطف آبادی، 1374، به نقل مظلوم 1385).

تعارض بین فردی به عنوان، نوعی تعامل که در آن اشخاص تمایلات، دیدگاه ها و عقاید متضادی را بیان       می کنند تعریف می شود. (کلاین، پلیسنت، والتون و مارکمن، 2006)

اگر چه ممکن است تعارض با احساسات منفی مرتبط باشد و تحت برخی از شرایط به عنوان یک تردید بالقوه محسوب شود. نکته مهم این است که تعارض به عنوان یک فرصت برای ارتقای صمیمیت و بهبود روابط به شمار می آید. همچنین عدم توافق ممکن است شانس دیگری را در اختیار زوجین قرار دهد که از راهبردهای سازنده حل تعارض برای سازگاری با نیازهای یک دیگر بهره گیرند ( بارت 2004، ترجمه حقیقی و همکاران، 1390).

Robinz

Pultoon

Stovner

Kline , pleasant , whittoon & markman

Barret

به طور کلی تعارض به دو نوع سازنده و غیر سازنده تقسیم می شود تعارض سازنده بر مصالحه و راه حل های مناسب و مثبت متعارض غیر سازنده بر تهدید و راه حل های استبدادی و نا مناسب استوار است. شیوه های حل تعارض رفتارهایی است که شخص به هنگام مواجه با یک موقعیت تعارضی از خود نشان می دهد تا بتواند بر آن موقعیت غلبه کند این شیوه ها عبارت اند از شیوه های اجتنابی، مهربانانه، مصالحه گرانه، سلطه گرانه و همراهانه. شیوه اجتنابی با موقعیت های انزوا، اعطای مسئولیت به دیگران، دیگران را مقصر دانستن و خود را کنار کشیدن در ارتباط است. شیوه مهربانانه بیان گر تلاش برای کاهش اختلافات و برآورده کردن انتظارات و مسایل دیگران بر تشابهات تاکید می کند. شیوه مصالحه گرانه در نقطه میانی توجه به انتظارات نیازهای خود و دیگران قرار دارد و به تقسیم امتیازها بین طرفین اشاره می کند. همچنین شیوه سلطه گرانه با جهت گیری تهدید آمیز مشخص می شود. در شیوه همراهانه تبادل اطلاعات و بررسی اختلافات، برای رسیدن به راه حل قابل قبولی برای طرفین است، این شیوه با حل مساله در ارتباط است و می تواند به راه حل خلاقانه در حل مساله منجر شود (سورنسون، 1999، ترجمه بیرامی و همکاران، 1392).

به عقیده برخی از محققان حل تعارض به انواع راهبردهای مدیریت تعارض اطلاق می شود که شخص تمایل دارد در وضعیت تعارض از آن ها استفاده کند ( رحیم، 1983، تینگ تامی و همکاران 2000، ترجمه حقیقی و همکاران 1390).

بنابراین، حل تعارض یک فرایند رفتاری، شناختی یا آشکار است که پاسخ های بالقوه موثر برای موقعیت مشکل را فراهم می کند و احتمال انتخاب موثرترین پاسخ را از میان پاسخ های متعدد افزایش می دهد ( شاملو، 1382).

دیدگاه تعارض

آن چه که تعارض را ایجاد می کند، وجود نظرات مختلف و به دنبال آن سازگاری یا ضد و نقیض بودن آن نظریات است در یک نظریات مختلف کمک می کند تا شیوه های مناسبی را برای حل تعارض انتخاب کنیم. در طول سال های اخیر سه نظریه متفاوت در مورد تعارض مطرح شده است :

• دیدگاه سنتی : از تعارض باید گریخت چرا که کارکردهای زیانباری در درون سازمان به جای خواهد گذاشت در این دیدگاه تعارض با واژه هایی چون ویران سازی، تعدی، تخریب، بی نظمی مترادف است لذا باید از آن ها دوری جست.
• دیدگاه روابط انسانی : تعارض پدیده ای غیر قابل اجتناب و طبیعی است و نمی توان آن را حذف کرد. باید روش های مقابله با تعارض را فراگرفت و در صورت امکان آن ها را حل و فصل کرد.
• دیدگاه تعاملی : تعارض نه تنها می تواد نیروی مثبتی در سازمان ایجاد کند بلکه یک ضرورت بدیهی برای فعالیت های سازمانی بشمار می رود. ابتدا باید ریشه تعارض که بنیادی است را شناخت سپس در جهت نظم دادن به آن کوشید( رزقی رستمی و همکاران، 1389).

Sorenson

Ting tomy

سازگاری زناشویی

انواع تعارض

تعارض را از لحاظ بعد و سطح می توان به سه قسمت تقسیم کرد :

• • تعارض درون فردی که انتخاب های انطباق ناپذیر و ناسازگار در خود فرد است.
  • تعارض های میان فردی : شامل سیستم روابطی است که میان دو یا چند نفر که به دنبال رسیدن به هدف‌هایی هستند که معمولا تحت شرایطی که در حال حاضر حاکم است در آن واحد مقابل دست یابی نیست ( ممیز، 1383). عامل عمده این نوع تعارض خودبینی و عدم توجه به درست یا نادرست بودن عقاید و نظرات دیگران می باشد که جهت رفع آن بهترین راه حل برقراری تعاملات منطقی بر پایه همکاری بین افراد داخل گروه می باشد که به صورت گام به گام بایستی اجرا شود. (گوردون، 1987، به نقل از نجفی، 1381).

• تعارض میان گروهی : شامل سیستم روابطی است که میان دو گروه و یا بیشتر که دارای هدف های  نا همسازند به وجود می آید ( ممیز، 1383).

باید توجه داشت که تعارض های میان فرد، خود به سه دسته تقسیم می شوند. برایکروکلی این سه دسته را به صورت موارد زیر می دانند :

الف ) تعارض در مورد رفتارهای خاص به طور مثال «برای تولد من کارت پستال نفرستادی»

ب) تعارض در زمینه خلق و خوی شخصی « تو تنبل و بی ملاحظه هستی » (دابر، ترجمه سپاه منصور، 1386)

سطوح تعارض

وقتی تعارض با افزایش و تشدید احساسات بروز نماید می توان با بررسی سطوح موجود در آن تعارض را درک کرد. در تمام انواع تعارض ها از مشاجرات همسایگان گرفته تا ازدواج این مراحل وجود دارد :

سطح یک « عدم تعارض » : در این مرحله هیچ گونه اختلاف اساسی در افراد دیده نمی شود.

سطح دوم « تعارض پنهان» : در این سطوح یک نفر مشکل را احساس می کند و اعتقاد دارد که بین اهداف تفاوت وجود دارد. ولی شخص دیگر رفتاری که نشان دهنده تعارض باشد بروز نمی دهد یا این که سعی       می کند وجود چنین اختلافاتی را انکار کند.

سطح سوم « مشکلات قابل حل » : در این سطح افراد مسائلی را مطر ح می کنند که به نفع خود و مورد علاقه‌شان می باشد. آن ها قبول می کنند که مشکلات و خطرات همراه آن را بپذیرند.

سطح چهارم « مشاجره» مشکلی وجود دارد که باید حل شود و این مشکل با خود تعارض همراه است افراد در مرود یک مساله بحث و جدل می کنند و یکدیگر را مورد حمله قرار می دهند که تعارض را به عاملی مخرب تبدیل کنند.

سطح پنجم «کمک»  : در این سطح افرادی که نمی توانند مشاجرات خود را کنترل کنند غالبا تقاضای کمک می کنند و بهتر است که شخص کمک کننده، بی طرف باشد و هدفش مشارکت باشد نه مداخله و این شخص می تواند یکی از دوستان، خویشاوندان و یا یک فرد حرفه ای نظیر یک متخصص بهداشت روانی یا یک صلح دهنده باشد. این کمک ممکن ست هدایت گر و یا غیر هدایت گر باشد. مگر این که لازم باشد قانون یا شخص ثالثی این رویه را اداره کند و‌گرنه تعارض حل نمی شود، افرادی که راه حلی به آن ها تحمیل می شود مثل طلاق هایی که از سوی دادگاه ها صادر می شود، تقریبا همواره مقاومت و مخالفت می کنند.

سطح ششم « نبرد یا فرار » : اگر کمک ها موثر نیفتد یا آن که فرد آن قدر عصبانی باشد که از کسی کمک نخواهد در این صورت علیه یکدگر اقدام می کند و سعی می کنند یکدیگر را شکست دهند یا این که تحقیر کنند یا از آن موقعیت بگریزند و در مرحله نبرد خشونت های لفظی و فیزیکی، سرکوبگری یا قتل روی می دهد. در این مرحله فرار معمولا به شکل اعمالی مثل طلاق بروز می کند.

Gordon

Braiker & keley

Iafeit conflict

Dispute

مسائل مولد تعارض

الف ) مسائل آشکار : موضوعاتی هستند که اکثر ما در هر روز با آن ها مواجه هستیم و مستقیما به همان موضوع‌ها برمی گردند مثل پول، کارهای منزل، مسائل کودکان خویشاوندان، همسر، مشروب و مواد مخدر، مسائل مذهبی و…

ب ) مسائل پنهان : مسائل پنهان، اغلب باعث بحث های ناکام کننده و تخریبگر در میان همسران می شود، درباره این مسائل و به صورت باز گفتگو نمی شود. این مسائل بسیار مهم اند، آن ها انتظارات نیازها و احساسات ابراز نشده ای را بازنمایی می کنند که اگر به آنها توجه نشود باعث آسیب های جدی به ازدواج می گردد. چندین نوع مساله پنهانی در کار با زوج ها مشخص شد که عبارتند از : قدرت، اهمیت و مراقبت، قدرشناسی، تعهد، تمامیت و پذیرش (شیری، 1387).

تعارض و هیجانات مربوط به آن

هرچه روابط صمیمانه تر باشد، تعارض بیشتری محصول آن است اما اکثر زوج ها از تعارض و هیجانات منفی همراه با آن خشم، رنجش، حسادت، دلخوری ، آزار، تنفر، انزجار می ترسند و مشکلاتی در یادگیری چگونگی مقابله با آن دارند. یک روش رایج برای مقابله با این هیجانات، فرونشانی آن ها با این آرزوست که خود هیجانات در طول زمان ناپدید می شوند. دو دلیل قدرتمند برای فرونشانی هیجانات منفی وجود دارد، یکی دلیل اجتماعی و دیگری دلیل روانشناسی.

الف ) دلیل اجتماعی : بسیاری از فرهنگ ها دارای تابوهایی علیه خشم هستند. این پیام ها چه کلامی و چه غیر کلامی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است و می گوید « افراد شایسته و خوب خشمشان را نشان نمی دهند خشم غلط است و نشان می دهد که برای رابطه اتفاق وحشتناکی افتاده  است. این پیام لازم است که افراد احساسات درست و خالص شان را انکار کنند و آن را دور از دسترس نگه دارند ( شیری، 1387).

ب ) دلیل روانشناسی : فرونشانی هیجانات منفی با عدم اعتماد به نفس و نا ایمنی انسان مرتبط است « اشخاص فکر می کنند اگر بگذارم دیگران بفهمند واقعا چه فکری می کنیم و چه کسی هستیم ما را دوست نخواهند داشت و حتماً طرد می شویم» و از این جهت خشم و تعارض خود را نشان نخواهند داد در روابط صمیمانه همسران برای دست یافتن به یک تعادل ظریف بین وابستگی به یکدیگر و استقلال از یکدیگر در حال کشمکش اند. برخی ناظران آن را تعادل وابستگی متقابل نامیده اند. افراد در جستجوی استقلال اند و در همان حال سعی می کنند روابط صمیمانه شان را حفظ کنند. به طور کلی افراد به دلیل این فرض مشهور که عشق متضاد تنفر است، نسبت به تعارض دارای نگرش منفی هستند ولی حقیقت این است که هم عشق و هم تنفر دو احساس شدیدند، به جای تضاد آن ها بیشتر شبیه به دو روی سکه اند. مرز میان آن دو بسیار ظریف است ولی احساسات عشق مقدم بر احساس تنفر است. بنابراین زمانی که احساسات منفی سرکوب شوند احساسات مثبت نیز می میرند (شیری، 1387).

روش های تسهیل کننده در کنترل تعارض

تجزیه و تحلیل منابع تعارض منجر به شناسایی عواملی می شود که مسئول وقوع تعارض هستد. پویایی تعارض مدت و اهمیت آن تحت تاثیر برخی عوامل موقتی قرار می گیرد که عبارت اند از :

الف) فهم موقعیت : یکی از روش هایی که به تحلیل عینی و فهم موقعیت تعارض کمک می کند تحلیل ( نیرو- میدان) است. اصطلاح نیرو و میدان می تواند برای نشان دادن نیروهای مختلفی که در موقعیت های خاصی فعالیت دارند و چهارچوبی را برای تحلیل عینی و حل تعارض فراهم می کند مورد استفاده قرار می گیرد (باباپور، 1381).

ب ) آگاهی از خود : اگر ما درباره نیازها، انگیزه ها و رفتار خود و ادراک دیگران از ما و فعالیت هایمان آگاهی مناسب نداشته باشیم در کنترل تعارض کامیاب نخواهم بود. در یک موقعیت تعارضی برای کنترل بهتر آن باید هراز گاهی به صورت تحلیل درون نگرانه خود را وارسی کنیم و هشیاری خود را از تعارض افزایش دهیم (باباپور، 1381).

ج) زمان : پژوهشگران قبل از ازدواج با زوج ها مصاحبه نمودند و 6 ماه، 1 سال و 5 سال بعد از ازدواج نیز مجددا با آن ها مصاحبه کردند. قبل از ازدواج شغل مردان و مسائل اقتصادی زنان و توجه به ترتیب تولد فرزندان مهمتری مسائل ایجاد کننده تعارض بودند و 6 ماه بعد از ازدواج کارهای خانه به عنوان اولین منبع تعارض چگونگی دخل و خرج و پول دومین منبع و زمان توجه سومین منبع شناخته شدند. در پایان سال اول ازدواج کارهای خانه، زمان و توجه، دخل و خرج، پول، ترتیب تولد فرزندان مهم ترین منبع تعارض شناخته شدند در پایان پنجمین سال کارهای خانه و زمان توجه به عنوان اولین منبع شناخته شدند اما مسائل جنسی از سیزدهمین رتبه به رتبه سوم ارتقا یافت (شیری، 1387).

د) کمال گرایی جنسی : اگر کمال گرایی جنسی در مرد توسط همسرش پاسخ داده شود نمی تواند تاثیر منفی بر احساسات زوجین نسبت به یکدیگر داشته باشد. کمال گرایی جنسی مرد می تواد در شرایط بالا بودن کمال گرایی جنسی در زن موجب احساس مثبت زن به همسر خود شود (حیدری و همکاران، 1384).

ذ) نگرش : چگونگی نگرش افراد به تعارض تا حد زیادی چگونگی رفتار آن ها را در هنگام بروز تعارض تعیین می  کند. چنانچه مردم فکر کنند، تعارض اجتناب ناپذیر است، هنگامی که شدت تعارض و درگیری کم است در پی آنند که انفعالی باشند و میل دارند که بگذارند زمان تکلیف تعارض را تعیین کند و هنگامی که شدت تعارض متوسط است، آن را به قضاوت شخص ثالث وا می گذارند و وقتی که درگیری بسیار شدید باشد به صورت فعال به جنگ قدرت و یا معاوضه برد و باخت دست می زنند. در صورتی که افراد بر این باور باشند سعی می کنند با روش های مسالمت آمیز آن را رفع و رجوع کنند وقتی که دیگری در حد متوسط باشد به مسالحه، چانه زنی و یا نوعی مذاکره دست می زنند. بالاخره اگر شدت تعارض بالا باشد، فعالانه به مشکل گشایی می پردازند ( ایزدی یزدان آبادی، 1379، به نقل از نجفی، 1381)

ه ) جنسیت : لوتانز (1992) اشاره به تحقیقی می کند که از طریق آن راهبردهای حل تعارض در بین مردان و زنان مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه حاکی از آن است که اگر چه مردان و زنان در کمک به گروه ها برای حل تعارض مهارت تقریبا برابری دارند، اما زنان بیشتر متمایل به تلاش جهت ایجاد تغییراتی در رفتارهای آینده می باشند حال آن که مردان بیشتر متمایل به تلاش و تقلا در رسیدن به نتایج فوری هستند (ایزدی یزدان آبادی، 1379، به نقل از نجفی، 1381).

Luthans