• چو کوثر عمر و عیشت باد شیرین چو طوبی شاخ بختت باد پُر بَر
(ازرقی، ۱۳۳۶: ۲۱)
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است:
۴۸۴-۵۲۴-۷۵۵-۷۶۳-۷۹۱-۱۱۷۵-۱۴۱۱-۱۵۳۸-۱۵۶۳-۱۵۶۴-۱۶۵۹-۱۸۰۲-۱۸۶۰-۱۸۷۱-۱۹۳۸-۲۰۶۱-۲۱۹۹-۲۳۴۱
۵-۱-۴- اَنواع تشبیه از جهت وجود یا عدم وجود ادات تشبیه
۵-۱-۴-۱- تشبیه مُرسل:
«اگر در تشبیه، ادات تشبیه ذکر شود آن را تشبیه مُرسل یا صریح گویند».(علوی مقدم، اشرف زاده، ۱۳۸۴: ۸۷).
«اگر مانواژ در سخن آورده شده باشد، تشبیه را ساده (مُرسَل) می نامند». (کزازی؛ ۱۳۷۵: ۷۱).
حافظ آورده است :
• آن خوش خبر کجاست که این فتح مژده دار
تا جان فشانمش چو زر و سیم در قدم
در دو بیت زیر از ازرقی تشبیه از نوع مرسل یا صریح وجود دارد چون ادات تشبیه ذکر گردید:
• چو گوهر، لؤلؤ مکنون به خاک اندر شود پنهان
چو لؤلؤ، گوهر رخشان به آب اندر شود پیدا
(ازرقی، ۱۳۳۶: ۲)
• دست شاخ از گل منقش چون دُم طاووس نر
روی ابر از ژاله پر کوکب چو پشت سوسمار
(همان: ۲۴)
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است:
۸-۱۲-۱۳-۲۴-۶۱-۹۰-۱۴۵-۱۵۴-۲۲۵-۲۵۳-۲۶۸-۳۰۳-۳۰۶-۳۲۴-۳۲۷-۳۲۹-۳۳۹-۳۵۲-۳۵۹-۳۶۶-۳۷۵-۳۸۷-۳۸۸-۳۹۹-۴۰۰-۴۷۱-۴۷۷-۴۸۱-۵۱۳-۵۲۴-۵۳۲-۵۴۴-۵۷۷-۵۸۰-۵۹۹-۶۰۷-۶۳۱-۶۳۲-۶۵۵-۶۵۹-۶۷۹-۷۱۵-۷۲۶-۷۴۳-۷۶۲-۷۶۳-۷۶۴-۷۶۹-۷۷۱-۷۷۶-۷۹۰-۸۲۰-۸۲۱-۹۰۵-۹۰۹-۹۲۱-۹۷۷-۹۸۳-۹۹۰
۵-۱-۴-۲- تشبیه مُؤکَّد:
«اگر ادات تشیبیه از ساختمان تشبیه حذف شود تشبیه مُؤکَّد نامیده می شود».(علوی مقدم، اشرف زاده، ۱۳۸۴: ۸۷).
«در تشبیه مؤُکَّد ، ادات تشبیه ذکر نمی شود که در این صورت به تشبیه، تشبیه موُکد یا تشبیه بالکنایه تشبیه محذوف الادات می گویند». (شمیسا، ۱۳۷۹ : ۳۵)
حافظ آورده است :
• تو همچو صبحی و من شمعِ خلوت سحرم
تبسمی کن و جان بین که چون همی سپرم
در بیت فوق، در بخشِ من شمع خلوت سحرم = من همانند شمعی هستم که در سحر نور و روشنایی ندارد و ادات تشبیه آن حذف گردیده است.
در شاهد مثال های زیر ادات تشبیه در ساختمان تشبیه وجود ندارد:
• باغیست چهره ی تو که دارد بنفشه بار سرویست قامت تو که دارد بر آفتاب
(ازرقی، ۱۳۳۶: ۴)
• به ژرف دریا مانی همی، که بر جهلا سیاست سخن تو سیاست دریاست
(همان: ۶)
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است:
۵۶-۵۹-۹۲-۹۴-۱۰۴-۱۲۸-۱۴۸-۱۶۲-۲۲۴-۲۷۶-۳۳۹-۳۶۲-۳۷۴-۳۹۸-۴۱۹-۴۷۲-۵۱۶-۵۲۰-۵۲۱-۵۴۸-۵۷۸-۶۱۴-۷۳۵-۷۶۸-۷۷۷-۷۹۱-۷۹۴-۸۳۷-۸۷۸-۸۸۰-۹۱۶-۹۱۷-۹۲۲-۹۹۱
۵-۱-۵- اَنواع تشبیه از جهت ذکر یا عدم ذکر وجه شبه
۵-۱-۵-۱- تشبیه مُفَصَّل:
«تشبیهی است که مانروی در آن آورده شده باشد». (کزازی، ۱۳۶۸: ۶۹)
«اگر وجه شبه در تشبیه ذکر شود آن تشبیه را مُفَصَّل گویند».(علوی مقدم، اشرف زاده، ۱۳۸۴: ۸۷).
در بیت زیر از سعدی، وجه شبه در تشبیه آمده است:
• همچو چنگم سر تسلیم و ارادت در پیش
تو به هر ضرب که خواهی بزن و بنوازم
(سعدی، ۱۳۷۹ : ۵۵۵)
درخشان بودن و والایی، وجه شبهِ تشبیه زیر می باشد و باعث تشبیه مُفَصَّل گردیده است:
• بلند نام تو ای روشن آفتاب خرد چو آفتاب درخشان و چون خرد والاست
(ازرقی، ۱۳۳۶: ۶)
در بیت زیر، لعل فام شدن وجه شبه می باشد که تشبیه مُفَصَّل ایجاد کرده است:
• زِ نورِ تابشِ خورشید، لعل فام شود سروی آهوی دشتی چو آتشین خلخال
(همان: ۴۸)
همچنین در بیت زیر از ازرقی هروی ذکر وجه شبه تشبیه مُفَصَّل بوجود آورده است:
• به پاکی چو جان و به خوبی چو دانش زِ صفوت هوا و زِ لطافت چو آذر
(همان: ۱۱)
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است:
۱۳-۲۴-۵۵-۶۴-۶۷-۱۴۵-۱۵۴-۲۲۴-۲۳۶-۲۳۷-۲۶۷-۲۶۹-۲۷۰-۲۷۵-۳۲۷-۳۶۲-۳۶۶-۳۷۴-۳۸۷-۳۸۸-۴۷۷-۴۸۱-۵۱۳-۵۲۰-۵۲۴-۵۷۶-۶۳۲-۶۵۵-۷۲۶-۷۷۷-۷۹۰-۸۲۱-۸۳۷-۹۰۵-۹۰۹-۹۷۷
۵-۱-۵-۲- تشبیه مُجمَل:
«هر گاه صفت مشترک بین امر اوّل(مشبّه) و امر دوّم(مشبهٌ به) وجود نداشته باشد آن را تشبیه مُجمَل می گویند».(همایی، ۱۳۷۷: ۲۲۷).
سیروس شمیسا می گوید:« به تشبیهی که وجه شبه در آن ذکر نشده باشد تشبیه مُجمّل می گویند». (شمیسا، ۱۳۷۹ : ۳۴)
در تشبیه مُجمّل معمولاً وجه شبه را ذکر نمی کنند تا کلام ادبی خیال انگیز باشد زیرا که اگر وجه شبه ذکر شود از مایه های خیال ورزی کاسته می شود و فهم بهتر تشبیه در اثر و کلام ادبی درک همین وجه شباهت های پنهان است.
خاقانی در بیت زیر، از ارکان تشبیه وجه شبه را نیاورده و به این ترتیب تشبیه مُجمَل ساخته است:
• عشق آتشی است کاتش دوزخ غذای اوست
پس عشق روزه دار و تو در دوزخ هوا
(خاقانی، ۱۳۸۵ : ۱۵)
• هوا از چهر او گردد به سان دیده ی شاهین
زمین از اشک او گردد به سان سینه ی عنقا
(ازرقی، ۱۳۳۶: ۸)
همچنین در ابیات زیر وجه شبه نیامده است:
• کنون بخت توام شاها، همی تلقین کند نونو
معانی های چون لؤلؤ، قوافی های چون شکر