۲- بازار سرمایه:

برپایه طبقه ­بندی بازار مالی با نگرش به سررسید دارایی­ ها، بازار سرمایه به بازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی­ های بدون سررسید اطلاق می­ شود. این بخش از بازار مالی نقش مهمتری در گردآوری منابع پس اندازی و تأمین نیازهای سرمایه ­گذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار

پول بسیار گسترده ­تر است و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است. به خاطر طولانی بودن موعد سررسید و ماهیت اوراق بهادار بازار سرمایه، میزان ریسک در این بازارها بیشتر از بازار پول است. در این نوع بازار، قابلیت فروش در برخی موارد ضعیف­تر است. در این بازارها عرضه و تقاضای سرمایه، نرخ بازدهی سرمایه را مشخص می­ کند. بازار سرمایه شامل اوراق بدهی و سهام است. اوراق بهاداری که در این بازار معامله می­شوند در دو گروه جای می­ گیرند که شامل: اوراق بهادار با سود ثابت (مانند: سهام ممتاز، اوراق بهادار نهادهای دولتی) و اوراق بهادار صاحبان سهام (سهام عادی^[۱۱])، ‌می‌باشد (همان، ص: ۳۹).

مهمترین کارکرد بازارهای مالی شامل بازارهای پول، سرمایه و بیمه در اقتصاد ملی، تجهیز منابع پس­اندازی و هدایت آن به سوی فعالیت­های مولد اقتصادی است، ضمن آنکه تعیین قیمت وجوه و سرمایه، انتشار و تحلیل

اطلاعات و توزیع ریسک اقتصادی نیز اغلب در شمار کارکردهای این بازارهاست (مدیریت توسعه فرهنگ سرمایه ­گذاری بورس اوراق بهادار تهران).

طبقه ­بندی بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار به دو گروه تقسیم می­ شود:

۱- بازار دست اول (بازارهای اولیه):

بازار اولیه^[۱۲]، شرکت­ها، مؤسسات و بنگاه­های اقتصادی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود به مبالغ هنگفتی نیاز دارند که اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود، به دست می ­آورند. واگذاری اوراق بهادار و تأمین اعتبار برای اولین بار در بازار دست اول انجام می­ شود. در واقع در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می­شوند. براین اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است. به عبارت دیگر بازار اولیه بازاری است که در آن وام­گیرنده، اوراق بهادار جدیدی را منتشر می­ کند و در ازای دریافت وجه نقد به سرمایه­ گذار (خریدار) می­فروشد. اوراق انتشار یافته توسط شرکت­ها که برای اولین بار به عموم عرضه می­ شود، در بازارهای اولیه به فروش می­رسد. اصطلاح عرضه اولیه اوراق­بهادار^[۱۳] عبارت است از این که یک شرکت برای اولین بار در طول دوران فعالیت خود اقدام به عرضه سهام به عموم می­ نماید و بدین ترتیب دارایی­ های مالی شرکت یا منابع مالی بلندمدت خود را مبادله، و سرمایه خود را تأمین می­ کند (حجازی، ۱۳۸۷).

۲- بازار دست دوم (بازارهای ثانویه):

پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به منظور آن که این اوراق بتوانند مورد دادوستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه اوراق بهادار گفته می­ شود. در این بازار، اوراق قابلیت دادوستد پیدا ‌می‌کنند. وجود بازار دست دوم، صرفاً ‌به این دلیل است که قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش دهد، ضمن اینکه شرایطی فراهم ‌می‌آورد که قرض­دهندگان و قرض­گیرندگان در صورت لزوم به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه ­گذاری خود را تغییر داده، به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام نمایند. به عبارت ساده­تر می­ شود بیان نمود که بعد از اینکه اوراق بهادار در بازارهای اولیه به فروش رسید باید مکانیزم کارایی وجود داشته باشد تا سرمایه ­گذاران در صورت تمایل بتوانند آن را مجدداً خرید و فروش کنند، بازارهای ثانویه^[۱۴] این امکان را برای سرمایه ­گذاران فراهم می ­آورند که آن ها بتوانند اوراق بهادار موجود را بین خود خرید و فروش کنند (جونز، ۲۰۰۳: ۵۹). در واقع اوراق بهاداری که قبلاً به بازار عرضه ‌شده‌اند در بازارهای ثانویه مبادله می­شوند. در این بازارها تأمین مالی جدیدی صورت نمی­گیرد (راعی و تلنگی، ۱۳۸۷: ۴۲).

دادوستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام می­ شود و ‌بنابرین‏ با جابجا شدن مالکیت ابزارهای مالی

قابل دادوستد در آن بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می­ شود. در این حالت، از نقد شدن پیش از سررسید

بدهی واحدهای متقاضی سرمایه یا ناشران اوراق بهادار جلوگیری می­ شود و در نتیجه ضربه­های کمبود نقدینگی

تأثیر محدودتری بر واحدهای سرمایه­ گذار خواهد داشت.

از جمله بازارهای ثانویه ‌می‌توان به بازارهای خارج از بورس یا فرابورس^[۱۵] اشاره کرد. بازارهای خارج از بورس سازمان­ های غیرمشهودی هستند که مکان فیزیکی خاصی ندارند در این بازارها عملیات به صورت حراج انجام می­پذیرد و سفارش­های خرید و فروش تقریباً به­ صورت همزمان ‌به این بازار می­رسد و اعضای بازار آن ها را با یکدیگر منطبق می­سازند. در این بازارها تعداد زیادی کارگزار و معامله­گر وجود دارد که از طریق یک شبکه کامپیوتری به یکدیگر متصل هستند و اقدام به معامله اوراق بهادار می­نمایند. اصولاً شرکت­هایی در این بازار فعالیت ‌می‌کنند که شرایط پذیرفته شدن در بورس را ندارند و یا تمایل به حضور در بورس اوراق بهادار را ندارند. بازار خارج از بورس نقش مهمی در بازارهای اوراق بهادار ایفا می­ کند.

۲-۲-۲- بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار به معنای یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است، که در آن سهام شرکت­ها و اوراق مشارکت، تحت ضوابط و مقررات خاص، مورد معامله قرار ‌می‌گیرد. مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمایت قانونی از صاحبان پس انداز و سرمایه ­های راکد و همچنین الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است. بورس اوراق بهادار، از سویی مرکز جمع ­آوری پس­اندازها و نقدینگی بخش خصوصی به منظور تأمین مالی پروژه­ های سرمایه ­گذاری بلند مدت و از سویی دیگر، مرجع رسمی و مطمئنی است که دارندگان پس­اندازهای راکد، می ­توانند محل نسبتاً مناسب و ایمن سرمایه ­گذاری را جست وجو کرده و وجوه مازاد خود را برای سرمایه گذاری در شرکت­ها به کار انداخته و یا با خرید اوراق قرضه دولت­ها و شرکت­های معتبر از سود تضمین شده­ای برخوردار شوند.

شرکت­ها برای عرضه­ی سهام خود در بورس باید مورد تأیید سازمان بورس اوراق بهادار قرار بگیرند. شرکت­های پذیرفته شده و شرکت­های فعال به دو دسته تقسیم می­شوند: ۱- شرکت­های تولیدی و ۲- شرکت­های سرمایه ­گذاری.

شرکت­های تولیدی معمولاً به تولید کالای خاصی مبادرت می­ورزند و جزء گروه صنایع فعال در بورس قرار می­ گیرند و در سازمان بورس با نام شرکت و کد خاص خود، مشخص می­شوند. اما شرکت­های سرمایه ­گذاری شرکت­هایی هستند که به عنوان واسطه­های مالی فعالیت ‌می‌کنند، که این­گونه شرکت­ها یا فعالیت ندارند و یا فعالیت آن ها به گونه ­ای است که کمک­های مالی از طریق سهام شرکت­های تولیدی و صنعتی و یا مجموعه ­ای از آن ها به تولید و سرمایه ­گذاری این شرکت­ها مبادرت می­نمایند (سایت سازمان بورس و اوراق بهادار^[۱۶]).

۲-۲-۲-۱- مزایای بورس اوراق بهادار