در ابتدا باید به مفهوم وجدان جمعی دورکیم پرداخته شود که شامل اعتقادات و احساسات مشترک در میان افراد یک جامعه واحد است که دستگاه معینی را شکل می‌دهد که حیات خاص خود را دارد (دورکیم، ۱۳۸۱: ۷۷) در واقع افراد از طریق اعلام وفاداری به این مجموعه اعتقادات و احساسات مشترک به شناسه‌ای دست می‌یابند که معرف افراد بوده و افراد خود را با آن می‌شناسند و بدان متعهد و منتسب می‌دانند و افراد تا زمانی که به این مجموعه اعتقادات و احساسات مشترکی دلبستگی دارند تضمین بقا دارند. این امر باعث می‌شود که با زوال یک نسل، ویژگی‌های اساسی وجدان جمعی حفظ شود. از سوی دیگر دورکیم دو نوع وجدان را از هم متمایز می‌سازد: وجدان عمومی و وجدان فردی. گرچه وجدان فردی پدیده‌ای منحصر به فرد است و جنبه بین‌الذهنی دارد از این‌رو وجدان جمعی و عمومی پیوندی تنگاتنگ دارد. دورکیم معتقد است که در جامعه ماقبل صنعتی بنابر وجود همانندی و مشابهت نظم اجتماعی مبتنی بر تقویت وجدان جمعی است و افراد زیر سلطه آن قرار دارند از این‌رو در جمع تحلیل می‌روند. اما در جامعه صنعتی بنابر وجود تفاوت‌پذیری‌های ناشی از تقسیم کار و تخصص گرایی فرد از جمع متمایز شده و هویت فردی اهمیت می‌یابد. دورکیم معتقد است که در این جابه‌جا کردن تاکید بر تشابه پذیری و همانندی در احساسات و افکار مشترک و تحلیل وجدان فردی در وجدان جمعی بایستی بر همبستگی بین گروهی و تعهدات متقابل حرفه‌ای یا مذهب مدنی تاکید شود (عبداللهی، ۶۶)

به نظر دورکیم در همبستگی ارگانیکی هویت جمعی از بین نمی‌رود بلکه ضمن تقویت جنبه‌های فردی زندگی این هویت تعمیم و گسترش می‌یابد یعنی از وضعیت خرد به هویت کلان جمعی میل می‌کند (دورکیم، ۶۶)
پس با توجه به اینکه آرای دورکیم متاثر از دیدگاه تکاملگرایی است از این‌رو وقتی انسجام مکانیکی جای خود را به انسجام ارگانیکی می‌دهد هویت جمعی نیز از نوع حد و محلی به کلان متحول می‌شود و به همین دلیل دورکیم نگاه تکاملی و تدریجی دارد و هویت جمعی را از منظری لغاد پردازانه و مبتنی بر شعور متعارف می‌داند یعنی او برای جماعت‌های انسانی موجودیتی زیست‌مند قائل است (جیکینز، ۱۳۸۱: ۲۱۰)
پس دورکیم به نوعی نشان می‌دهد با تخصصی شدن مشاغل و تقسیم کار و تراکم اخلاقی هویت از سطح خرد و قبیله‌ای بر کلان تبدیل می‌شود و هویت ملی هم زیر مجموعه هویت کلان است وی همچنین با طرح راه حل عضویت در اصناف و سندیکاها به نوعی به فاکتور مشارکت نهفته در سرمایه اجتماعی می‌پردازد.

در تشریح رابطه سرمایه اجتماعی با هویت ملی آرای پارسونز و تفسیر خاص چلپی از این دیدگاه از راه گشاترین موضوعات است.
در مدل پارسونز مساله تعمیم ساختاری در وجه ادخال حائز اهمیت است. در جوامع معاصری که هرکدام تا حدی شاهد گروه بندی اجتماعی و تکثرگروهی بوده‌اند به همان نسبت مساله ادخال برای اجتماع جامعه‌ای اهمیت دارد. یعنی اینکه رابطه گروه ها صرفا در بعد ابزاری و مبادله‌ای باقی نمی‌ماند بلکه به دنبال روابط مبادله‌ای و وابستگی متقابل دو بعد ابزاری با یکدیگر، گروه ها، ماها و اجتماعات از لحاظ عاطفی و هنجاری بر روی یکدیگر باز می‌شوند. با بازشدن گروه ها و اجتماعات نسبت به یکدیگر و از نظر روابط متقابل و عضویت‌های مشترک و امکان ادخال گروه ها در یکدیگر و بالتبع جامعه شدن اجتماع جامعه‌ای میسر می‌شود با ادخال گروه ها در ما کل زمینه برای عمده و مهم شدن هویت جامعه‌ای نسبت به سایر هویت‌های جمعی مثل هویت خانوادگی- محله‌ای، فردی و زبانی و سازمانی فراهم می‌شود و زمینه برای تحت‌الشعاع قرار گفتن سایر هویت‌های جمعی نسبت به هویت جامعه‌ای (ملی) مهیا می‌شود و همبستگی اجتماعی با خودی به غریبه‌ها بسط می‌یابد و برادری قبیله‌ای جای خود را به برادری با همه می‌دهد پس ادخال اجتماعی به همراه خود زمینه عینی را برای بسط اعتماد اجتماعی متقابل فراهم کرده و اجازه می‌دهد که تعاملات اجتماعی در جامعه به صورت گسترده، روان و بیشتر با سوی‌گیری عام گرایانه جاری و ساری شود. (چلپی، ۱۳۷۵، ص ۳۰ و۲۹)
در آرای پارسونز به تأسی از چلپی هویت جامعه‌ای معادل هویت ملی آورده شده است و هرچه مشارکت و ادخال اجتماعی بیشتر باشد سطح روابط از درون گروهی به برون گروهی ارتقا می‌یابد. آنچه در جوامع امروزی اهمیت فراوان دارد انسجام کل است و پیش نیاز اولیه چنین انسجامی در مرحله اول نفوذ اجتماع طبیعی در انواع تعاملات اجتماعی است و پیش شرط دوم افزایش پل‌های ارتباطی است. که باعث گسترش شبکه تعاملات اجتماعی و تقویت روابط برون گروهی است و به نسبتی که تعاملات بین گروهی متراکم شود انسجام کل هم تقویت شود و هویت ملی نسبت به سایر هویتها برتری می‌یابد و عمده شود که در اینصورت میزان عام‌گرایی افزایش می‌یابد (همان، ۱۰۰و۹۹) پس هر چه مشارکت، عضویت و تعامل اجتماعی بیشتر شود هویت ملی مورد تأیید قرار می‌گیرد.
توسعه شبکه روابط اجتماعی با ادخال فزاینده غریبه‌ها در ادخال جامعه‌ای همراه است ادخالی که گذر تدریجی از همبستگی محولی یا قدیم به همبستگی جدید و عام و برون گروهی را میسر می‌سازد. در این فرایند هویت ملی به هزینه سایر هویت‌های جمعی و محلی تقویت می‌شود و به همراه آن احساس تعلق به اجتماع عام و احساس تکلیف شهروندی تقویت می‌شود. در فرایند توسعه اجتماعی میزان و فراوانی عضویت اعضای جامعه در گروه ها، سازمانها و انجمن‌های مختلف در جامعه افزایش می‌یابد و آ

۳-۲-۱-۹- توسعه پایدار شهری……………………………………………………………………………………………۱۳۷
۳-۳- تعریف عملیاتی متغیرها……………………………………………………………………………………………….۱۴۰
۳-۴- نوع پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….۱۴۶
۳-۵- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………..۱۴۷
۳-۶- نمونه آماری حجم نمونه مورد پژوهش……………………………………………………………………..۱۴۸
۳-۷- روش نمونه گیری………………………………………………………………………………………………….۱۴۹
۳-۸- اعتبار و پایایی تحقیق…………………………………………………………………………………………….۱۴۹
۳-۹- ابزارجمع آوری داده ها…………………………………………………………………………………………۱۵۱
۳-۱۰- روش جمع آوری داده ها…………………………………………………………………………………….۱۵۱
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری
۴-۱- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………۱۵۳
۴-۲- اطلاعات توصیفی………………………………………………………………………………………………..۱۵۴
۴-۲-۱- متغیرهای زمینه ای………………………………………………………………………………………….۱۵۴
۴-۳- تجزیه و تحلیل……………………………………………………………………………………………………۱۶۹
۴-۳-۱- آزمون فرضیات……………………………………………………………………………………………..۱۶۹
۴-۴- تجزیه و تحلیل چند متغیره………………………………………………………………………………….۱۸۸
۴-۴-۱- تحلیل چند متغیره(رگرسیونی)…………………………………………………………………………۱۸۸
فصل پنجم: نتیجه گیری و بحث
۵-۱- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………۱۹۰
۵-۲- خلاصه پژوهش………………………………………………………………………………………………..۱۹۰
۵-۳- تفسیر روابط متغیرها………………………………………………………………………………………….۱۹۳
۵-۴- استنتاج آماری…………………………………………………………………………………………………..۱۹۴
۵-۵- استنتاج تئوریکی……………………………………………………………………………………………….۱۹۹
۵-۶- محدودیتهای پژوهش………………………………………………………………………………………..۲۰۰
۵-۷- پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………………………………۲۰۰
فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………۲۰۱
فهرست منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………۲۰۵
فهرست جداول و نمودارها
جدول شماره(۱)توصیف پاسخگویان برحسب جنس………………………………………………………………………………………۱۵۴
نمودارشماره(۱)توصیف پاسخگویان برحسب جنس…………………………………………………………………………………………۱۵۴
جدول شماره(۲) توصیف پاسخگویان بر حسب سن………………………………………………………………………………………..۱۵۶
نمودار شماره(۲) توصیف پاسخگویان بر حسب سن………………………………………………………………………………………..۱۵۶
جدول شماره(۳)توصیف پاسخگویان برحسب وضعیت تاهل……………………………………………………………………………۱۵۶
نمودارشماره(۳)توصیف پاسخگویان برحسب وضعیت تاهل……………………………………………………………………………..۱۵۷
جدول شماره(۴)توصیف پاسخگویان برحسب تحصیلات…………………………………………………………………………………۱۵۷
نمودارشماره(۴)توصیف پاسخگویان برحسب تحصیلات………………………………………………………………………………….۱۵۸
جدول شماره(۵)توصیف پاسخگویان برحسب فعالیت……………………………………………………………………………………..۱۵۸
نمودارشماره(۵)توصیف پاسخگویان برحسب فعالیت……………………………………………………………………………………….۱۵۹
جدول شماره(۶)توصیف پاسخگویان برحسب میزان درآمد………………………………………………………………………………۱۶۰
نمودارشماره(۶)توصیف پاسخگویان برحسب میزان درآمد……………………………………………………………………………….۱۶۰
جدول شماره(۷)توصیف پاسخگویان برحسب بومی و غیر بومی………………………………………………………………………۱۶۱
نمودارشماره(۷)توصیف پاسخگویان برحسب بومی و غیر بومی……………………………………………………………………….۱۶۱
جدول شماره (۸)توصیف بعد مشارکت عملی از مفهوم مشارکت اجتماعی…………………………………………………………۱۶۲

نمودارشماره(۸)توصیف پاسخگویان برحسب مشارکت عملی………………………………………………………………………….۱۶۲
جدول شماره (۹)توصیف بعد مشارکت عمومی از مفهوم مشارکت اجتماعی……………………………………………………….۱۶۲
نمودارشماره(۹)توصیف پاسخگویان برحسب مشارکت عمومی…………………………………………………………………………۱۶۳
جدول شماره (۱۰)توصیف مفهوم مشارکت اجتماعی………………………………………………………………………………………..۱۶۳
نمودارشماره(۱۰)توصیف پاسخگویان برحسب مشارکت اجتماعی…………………………………………………………………….۱۶۴
جدول شماره (۱۱)توصیف بعد اعتماد ساختاری از مفهوم اعتماد اجتماعی……………………………………………………………۱۶۴
نمودارشماره(۱۱)توصیف پاسخگویان برحسب اعتماد ساختاری………………………………………………………………………….۱۶۴
جدول شماره (۱۲)توصیف بعد اعتماد به اجتماع از مفهوم اعتماد اجتماعی…………………………………………………………..۱۶۵
نمودارشماره(۱۲)توصیف پاسخگویان برحسب اعتماد به اجتماعی………………………………………………………………………..۱۶۵
جدول شماره (۱۳)توصیف مفهوم اعتماد اجتماعی………………………………………………………………………………………………۱۶۵
نمودارشماره(۱۳)توصیف پاسخگویان برحسب مفهوم اعتماد اجتماعی…………………………………………………………………..۱۶۶
جدول شماره (۱۴)توصیف بعد انسجام خانوادگی از مفهوم انسجام اجتماعی…………………………………………………………..۱۶۶
نمودارشماره(۱۴)توصیف پاسخگویان برحسب بعد انسجام خانوادگی……………………………………………………………………۱۶۶
جدول شماره (۱۵)توصیف بعد انسجام فردی از مفهوم انسجام اجتماعی………………………………………………………………..۱۶۷
نمودارشماره(۱۵)توصیف پاسخگویان برحسب بعد انسجام فردی………………………………………………………………………….۱۶۷
جدول شماره (۱۶)توصیف مفهوم انسجام اجتماعی……………………………………………………………………………………………..۱۶۷
نمودارشماره(۱۶)توصیف پاسخگویان برحسب مفهوم انسجام اجتماعی………………………………………………………………….۱۶۸
جدول شماره (۱۷)توصیف مفهوم توسعه ی پایدار شهری…………………………………………………………………………………….۱۶۸
نمودارشماره(۱۷)توصیف پاسخگویان برحسب مفهوم توسعه ی پایدار شهری…………………………………………………………۱۶۸
جدول شماره (۱۸)توصیف مفهوم شبکه های اجتماعی………………………………………………………………………………………..۱۶۹

نمودارشماره(۱۸)توصیف پاسخگویان برحسب مفهوم شبکه های اجتماعی……………………………………………………………..۱۶۹
جدول شماره (۴-۳-۱) میانگین،انحراف معیار و تعداد پاسخ ها به سن و توسعه پایدار شهری…………………………………..۱۶۹
جدول (۴-۳-۲) آزمون همبستگی پیرسون برای متغییرهای سن و توسعه پایدار شهری…………………………………………….۱۷۰
جدول شماره (۴-۳-۳) میانگین،انحراف معیار و تعداد پاسخ ها به مشارکت اجتماعی و سن……………………………………..۱۷۰
جدول (۴-۳-۴) آزمون همبستگی پیرسون برای متغییرهای مشارکت اجتماعی و سن………………………………………………..۱۷۱
جدول شماره (۴-۳-۵) میانگین،انحراف معیار و تعداد پاسخ ها مربوط به متغییر های اعتماد اجتماعی و سن………………..۱۷۱

- قابلیت‌های کار جمعی.

۵- حالات روحی عمومی:
- خوش‌بینی؛
- شادکامی.

عناصر هوش هیجانی که توسط هیگز و دلوتیز تشخیص داده شد، عبارت‌اند از:

۱- خودآگاهی: آگاهی از عواطف و احساسات خود و توانایی تشخیص و مدیریت آن‌ ها؛
۲- سازگاری عاطفی: توانایی انطباق‌پذیری و عملکرد خوب و ثابت در شرایط مختلف و فشارهای کاری؛
۳- انگیزش: نیروی محرکه و سائق ضروری برای کسب موفقیت و نیل به اهداف و نیز مواجهه با چالش‌ها و ناکامی‌ها؛
۴- حساسیت اجتماعی (بین فردی): توانایی آگاهی از نیازها و احساسات دیگران و استفاده اثربخش از آن‌ ها در تعاملات اجتماعی؛

۵- تأثیر: توانایی ترغیب دیگران برای تغییر دیدگاهشان در یک مسئله، مبحث و یا تصمیم؛
۶- شهود: توانایی استفاده از بینش برای اخذ یک تصمیم و اجرای آن در شرایط ابهام و نا اطمینانی؛
۷- انضباط، انسجام و وجدان کاری: توانایی عملکرد ثابت و در راستای ضروریات اخلاقی سازمان (هیگز، دلویتز، ۲۰۰۰)
۲-۵-۶- اهمیت هوش هیجانی در زندگی
زندگیِ بدون شور و احساسات، به زمین بایر سنگینی می‌ماند که سرشار از بی‌حاصلی است و از غنای زندگی بریده و مجزا شده است؛ اما ازنظر ارسطو آنی که مطلوب است، احساس مناسب است؛ یعنی احساسی که با موقعیت تناسب دارد. هرگاه احساس‌ها به‌شدت فرونشانده شوند، کسالت و فاصله ایجاد می‌کنند و هرگاه از کنترل خارج شوند؛ یعنی شدید و دیرپا باشند، مرضی می‌شوند (نوریان، ۱۳۸۲).
شواهد بسیاری ثابت می‌کنند افرادی که مهارت هیجانی دارند در هر حیطه‌ای از زندگی ممتازند؛ خواه در روابط عاطفی و صمیمانه، خواه در فهم قواعد ناگفته‌ای که در خط‌مشی سازمانی به پیشرفت می‌ انجامد و چه در آموزش، تربیت فرزند و مسائل خانواده و چه در بخش سلامت روان و شخصیت. (نوریان، ۱۳۸۲)
هوش هیجانی به‌عنوان یک پدیده موردتوجه، نه‌تنها جنبه تئوریک روان‌شناختی دارد، بلکه با ارتقای آن در میدان عمل می‌توان پاسخ‌های مناسبی برای بسیاری از مشکلات نهفته زندگی یافت. امروزه مقاله‌های، کتاب‌ها و کارگاه‌های آموزشی متعددی درباره باهوش هیجانی (EQ) تدوین و برگزار می‌‌شود که همگی تلاشی است بر نشان دادن راهکارهای نو برای مقابله با مشکلات فردی و بین فردی جوامع پیچیده کنونی.
اگر انسان از هوش هیجانی بالایی بهره‌مند باشد، می‌تواند با چالش‌های زندگی فردی و اجتماعی خود، بهتر سازگار شود و هیجان‌های خود را به‌گونه‌ای مؤثر مدیریت کند و درنتیجه، زمینه افزایش سلامت جسم و روان خود را فراهم آورد. از مجموع مطالب بالا می‌توان نتیجه گرفت که امروزه تأثیر شگفت‌انگیز هوش هیجانی، بر حوزه‌هایی، مثل سلامت جسمانی و روانی افراد، سلامت و کمال شخصیت آن‌ ها، سلامت و استحکام روابط درون فردی و برون فردی، تقویت یادگیری و تسهیل آموزش، توفیق و پیشرفت در شغل و مدیریت سازمانی، اداره بهتر خانواده و تربیت مؤثر فرزند، قابل‌تردید نیست (میردریکوندی، ۱۳۹۰).
پژوهش‌های نوین نشان می‌دهند که فقدان هوش هیجانی می‌تواند آثار مخربی را در زمینه‌های فردی و اجتماعی ایجاد ‌کند و برعکس، تحصیل و تقویت آن، زمینه‌ساز موفقیت‌های بزرگ خواهد بود. آموزش هوش هیجانی می‌تواند بستر مناسبی برای اعتلای فردی و اجتماعی در حوزه‌های مختلف و متنوع فرهنگ فراهم آورد.
۲-۵-۷ - مروری بر پژوهش‌های پیشین هوش هیجانی
در رابطه باهوش هیجانی گروهی پژوهش‌ها آن را به‌عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته و پیامدهای آن را در نظر گرفتند و تعدادی نیز اثر عوامل گوناگون بر این پدیده را بررسی کردند. این بخش تحت عنوان عوامل مؤثر بر هوش هیجانی و پیامدهای هوش هیجانی به تفکیک موردبررسی قرار می‌گیرد.

۲-۵-۷-۱-عوامل مؤثر بر هوش هیجانی
جعفری و قمی (۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان «بررسی نقش هوش عاطفی در تعهد سازمانی کارکنان سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران» نتایج به‌دست‌آمده نشان داد، با افزایش سن، سابقه کاری و تحصیلات کارکنان هوش عاطفی کارکنان بالا می‌رود.
سالوی (۱۹۹۷) در تحقیقاتی که انجام داده است توصیف مبنایی خود را از هوش هیجانی بر اساس نظریات گاردنر در مورد استعدادهای فردی، قرار می‌دهد و می‌گوید: پنج عامل شناخت عواطف شخصی، به کار بردن درست هیجان‌ها، برانگیختن خود، شناخت عواطف دیگران و حفظ ارتباط‌ها بر هوش هیجانی تأثیرگذارند.
شریفی (۱۳۸۶) در پژوهشی نشان ‌می‌دهد، از عوامل مؤثر بر هوش هیجانی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، سطح شغل، ‌سطح تحصیلات و میزان درآمد پدر و مادر است. تفاوت بین متوسط هوش کودکان در رابطه با پایگاه خانواده‌ها ممکن است از یکسو نشانگر تأثیر عامل وراثت در هوش و از سوی دیگر نتیجه تأثیر شرایط مناسب خانوادگی و محیطی برای رشد و پرورش توانایی‌های ذهنی کودکان باشد.

علاوه بر مسائل فوق برخی عوامل دیگر مانند جمعیت خانواده و ترتیب تولد فرزندان، محل سکونت، شباهت و تفاوت فرهنگی پدر و مادر، انتظارهای والدین از کودکان،‌ فقر، فشارهای اقتصادی، نگرش والدین نسبت به فرزندان،‌ روش‌های تربیتی که از سوی والدین اعمال می‌شوند، داشتن فرصت‌های آموزشی و … بر رشد و چگونگی هوش تأثیرگذار هستند.
۲-۵-۷-۲ - پیامدهای هوش هیجانی
حسنخوئی، سیما (۱۳۸۴) در پژوهشی با عنوان بررسی رابطه بین هوش هیجانی با رضایت شغلی مدیران مدارس شهر بیرجند نشان داد که بین هوش هیجانی و رضایت

شغلی رابطه وجود دارد و بین منبع مهار شغلی و رضایت شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؛ و همچنین نشان داد که زنان و مردان در خودآگاهی و خودکنترلی و مهارت‌های اجتماعی با یکدیگر تفاوتی ندارند اما زنان نسبت به مردان از هوش هیجانی و همدلی بالاتری برخوردارند.
ملک پور، مریم (۱۳۸۵) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه بین هوش هیجانی و مهارت‌های مدیران مؤثر در سازمان مدیریت سازمان برنامه‌ریزی استان فارس نشان داد که بین خرده مقیاس‌های هوش هیجانی و مهارت‌های مدیران مؤثر رابطه معناداری وجود دارد.
الوانی و ده بیگی (۱۳۸۶) تحقیقی تحت عنوان (تأثیر آموزش هوش عاطفی بر کیفیت خدمات شعب بانک ملت) انجام داده‌اند. نتایج نشان داد که میزان هوش عاطفی کارکنان و کیفیت خدمات در شعب مورد آزمایش افزایش‌یافته است. درنهایت چنین نتیجه گرفتند که بانک‌های دولتی تیران با سرمایه‌گذاری روی ارتقای سطح هوش عاطفی کارکنانشان می‌توانند کیفیت خدمات خود و درنتیجه میزان رضایت شهروندان را افزایش دهند.
کشتگر عبدالعلی (۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه بین هوش هیجانی و تعهد سازمانی نشان داد که هوش هیجانی با تعهد سازمانی کارکنان دارای رابطه معنی‌داری است. از بین این ابعاد هوش هیجانی (خودآگاهی عاطفی، خود مدیریتی، آگاهی اجتماعی و مدیریت روابط) نیز مدیریت روابط بیشترین تأثیر را بر تعهد سازمانی نشان داد. در پایان، برای افزایش تعهد سازمانی از طریق افزایش سطح هوش هیجانی، پیشنهادی به مدیران ارائه شد.
امیرزاده خاتونی، ماندانا (۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه میان هوش هیجانی، رضایت شغلی و تعهد سازمانی در کارکنان کارخانه بخش خصوصی در شهر شیراز نشان داد که رابطه میان هوش هیجانی و رضایت شغلی، هوش هیجانی و تعهد سازمانی، رضایت شغلی و تعهد سازمانی معنادار است.
نقی زاده و همکاران (۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه میان هوش هیجانی با تنش شغلی در مدیران و کارکنان بیمارستان‌های آموزشی، نشان دادند که تفاوت معنی‌داری در میزان هوش هیجانی و تنش شغلی در دو جنس مشاهده شد، همچنین رابطه معکوس معنی‌داری بین هوش هیجانی با تنش شغلی مشاهده گردید. مؤلفه‌های هوش هیجانی، به‌ویژه خودآگاهی، همدلی، خود انگیزی در پیش‌بینی تنش شغلی نقش معنی‌داری داشت.
زارع پور و مرتضی نژاد (۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان بازاریابی ارتباطی، تأثیر هوش عاطفی (هیجانی) و اعتماد بر عملکرد بانک‌ها نشان دادند که افزایش آگاهی روسای شعب از عواطف خودشان و چگونگی درک و عمل بر اساس عواطف دیگران به شکلی مطلوب که بر کار آیی مالی ایشان تأثیر دارد.
بنی‌هاشمیان و مؤذن (۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان رابطه سبک رهبری و هوش هیجانی مدیران و اثر آن بر رضایت شغلی کارکنان نشان دادند که بین هوش هیجانی مدیران و سبک رهبری آن‌ ها و بین سبک رهبری مشارکتی مدیران و رضایت شغلی کارکنان رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. همدلی، انگیزش بالا و اعتمادبه‌نفس ازجمله ویژگی‌های هوش هیجانی و سبک رهبری مشارکتی است که باعث بالا رفتن میزان عزت‌نفس، انگیزش و رضایت شغلی کارکنان می‌شود.
شیرزاد خان (۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان هوش هیجانی ابزاری کارآمد در مدیریت و رهبری سازمانی نشان داد که پیشرفت حرفه‌ای سازمانی با مشاهده مفاهیم هوش عاطفی مرتبط با توسعه رهبری آغازشده است. ارزش خودآگاهی و خود مدیرتی، ایجاد روابط، دریافت شهودی و عوامل احساسی در زندگی کاری غیرقابل‌تردیدند. در این زمینه یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های شخصیتی که می‌تواند به رهبران و مدیران کمک کند، هوش هیجانی است.

(نمودار ۴-۴) بررسی وضعیت سابقه کاری در نمونه آماری ۷۴
(نمودار ۴-۵) بررسی وضعیت تاهل در نمونه آماری ۷۶
(نمودار۴-۶) مدل معادله ساختاری تحقیق ۸۵
فهرست اشکال
(شکل ۱-۱) مدل مفهومی ۹
(شکل ۲-۱) تاثیر سطوح مدیریت بر منبع اطلاعات و شکل ارائه آن(صرافی زاده و علی پناهی، ۱۳۸۰) ۱۳
(شکل ۲-۲) دیدگاه مبتنی بر منابع و کارکرد راهبرد ۳۴
(شکل ۲- ۳)نمونه ای ازچارچوب شایستگی ها ۴۶
(شکل ۲-۴) چارچوب نظری شایستگی ها در تحقیق حاضر ۴۷

چکیده
امروزه شرکت های بیمه ای نقش مهمی در توزیع منابع مالی ایفا می کنند. در این میان بیمه ها به منظور دستیابی به مزیت رقابتی تلاش می کنند تا حداکثر استفاده را از سیستم های اطلاعاتی بهره برداری نمایند. هدف اصلی این تحقیق تعیین میزان تاثیر مدیریت سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری در شرکت های بیمه ای استان تهران می باشد. بنابراین جامعه تحقیق شرکت های بیمه ای استان تهران می باشد. تعداد این افراد ۸۰۰ نفر می باشد که با توجه به استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه تحقیق ۲۵۶ نفر تعیین شده است. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه می باشد که بر اساس پرسشنامه و مدل مفهومی ارائه شده در تحقیق باچا(۲۰۱۲)، این پرسشنامه طراحی و اجرا می گردد. در این تحقیق سرمایه گذاری، مهارت های مدیریتی، مهارت های فنی، تخصص کاربر و تاثیر گذاری کاربر به عنوان متغیر های سیستم اطلاعاتی انتخاب شده است. فرضیات این تحقیق به بررسی ارتباط بین این متغیر ها و شایستگی محوری می پردازد. در این تحقیق به منظور بررسی ارتباط بین متغیر های تحقیق از آزمون های رگرسیونی استفاده شده است. نتایج این تحلیل نشان داد که رابطه معنی داری بین مهارت مدیریتی و سرمایه گذاری در سیستم های اطلاعاتی با شایستگی محوری وجود دارد.

کلید واژه:
شایستگی محوری، سیستم های اطلاعاتی، شرکت های بیمه ای
مقدمه
با ظهور فناوری اطلاعات در دهه های اخیر و رشد سریع آن در سال های گذشته، فناوری اطلاعات یکی از ابزارهایی بوده که به صورت گسترده سازمان ها از آن استفاده کرده اند و استفاده از آن نیز با سرعت زیادی در حال افزایش است. برای استفاده مناسب از راهکارهای ارائه شده فناوری اطلاعات، اکثر سازمان ها واحدی با نام فناوری اطلاعات یا اسامی مشابه دایر نموده اند که وظیفۀ شناخت نیازهای کسب و کار در زمینۀ فناوری اطلاعات و برطرف نمودن این نیازها را برعهده دارند. با رشد سریعی که در حوزه فناوری اطلاعات وجود دارد، در صورتیکه همۀ این کارکردها در داخل سازمان و از سوی واحد فناوری اطلاعات محقق گردد گسترش بیش از اندازه این واحد را به دنبال خواهد داشت و از آن جایی که حوزه کاری در اکثر سازمان ها با حوزه فناوری اطلاعات فاصلۀ زیادی دارد، گسترش بیش از اندازه واحد فناوری اطلاعات باعث عدم یکپارچگی و اعمال هزینه های سربار زیادی بر سازمان می شود. بر این اساس سازمان ها تلاش می کنند تا جای ممکن بسیاری از این کارکردها را به خارج سازمان برون سپاری کنند تا علاوه بر جلوگیری از بروز مشکلات بیان شده، از توانمندی و قابلیت های سازمان هایی که در حوزه فناوری اطلاعات فعالیت دارند، استفاده نمایند(نهاوندی و همکاران،۱۳۸۷). در این میان در محیط متغیر امروز، برای حضور و رشد در بازار رقابتی باید نسبت به رقیب مزیت رقابتی داشت. محصولات برجسته، فناوری پیشرفته و مانند آن، اگر در خلق مزیت رقابتی مؤثر نباشند، هیچ اثری در موفقیت شرکت نخواهند داشت و راهبرد رویکردی است که به دنبال خلق مزیت رقابتی است(غفاریان،۱۳۸۳). به همین منظور شرکت ها لازم دارند تا همواره از قابلیت های خود به عنوان یک شایستگی محوری و مزیت رقابتی برای پیشی گرفتن از رقبا استفاده نمایند. در این فصل از تحقیق کلیاتی از طرح تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد. بیان مسئله، اهمیت موضوعی، اهداف و فرضیات تحقیق و هم چنین مدل مفهومی و روش شناسی در این بخش از فصول پنجگانه طرح تحقیق ارائه می گردد.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱بیان مسئله تحقیق
در قرن بیست و یکم کاملاً آشکار است که اطلاعات و ارتباطات، اهمیت راهبردی گسترده ای پیدا کرده است. فناوری اطلاعات بسیاری از جنبه های زندگی روزمره ما را تحت تاثیر قرارداده است و امروزه، ناگزیر به استفاده از انواع فناوری های اطلاعاتی هستیم(سرلک و جوادیان،۱۳۹۰). فناوری اطلاعات عنصری کلیدی در حذف محدودیت زمانی و مکانی، دسترسی بهتر و سریع تر به اطلاعات، به روز بودن و … است. به عبارت دیگر، فناوری، روش انجام کارها را دگرگون ساخته و باعث شده بستری که بر کاغذ بنا شده بود، به بسترهای الکترونیکی تبدیل شود که آن را در اصطلاح تبادل الکترونیکی اطلاعات می نامند(اعتمادی و همکاران،۱۳۸۵). در واقع چالش های فزاینده محیطی به شکل قابل ملاحظه ای کسب و کار را تحت تأثیر قرار داده است. چالش هایی مانند تغییرات سریع، ظهور اینترنت، تنوع نیروی کار، جهانی سازی، تغییر در قوانین و مقررات، کمبود مهارت های مورد نیاز و ظهور بخش های خدماتی نه تنها ساختارهای سازمانی را تحت تأثیر قرار داده اند، بلکه ماهیت و نقش همه بخش های کسب و کار را نیز تحت تأثیر قرار داده اند. باید بیان نمود که، سیستم های اطلاعاتی، سیستم هایی هستند که اطلاعات لازم برای تصمیم گیری را برای افراد تصمیم گیر فراهم می آورند. اطلاعاتی را که سیستم های اطلاعاتی در اختیار کاربران قرار می دهند خدمات سیستم های اطلاعاتی می نامیم. برای این که سیستم های اطلاعاتی بتوانند خدمات مناسب را در اختیار کاربران قرار دهند نیازمند در اختیار داشتن سخت افزار و نرم افزار مناسب و نیروی انسانی آموزش دیده و با انگیزه اند که در هر صورت، هزینه های بالایی را برای سازمان در بر دارند(مهدوی،۱۳۸۴). در محیط متغیر امروز، برای حضور و رشد در بازار رقابتی باید نسبت به رقیب مزیت رقابتی داشت. محصولات برجسته، فناوری پیشرفته و مانند آن، اگر در خلق مزیت رقابتی مؤثر نباشند، هیچ اثری در موفقیت شرکت نخواهند داشت و راهبرد رویکردی است که به دنبال خلق مزیت رقابتی است(غفاریان،۱۳۸۳). در این شرایط، سازما ن ها با تغییر رویکردهای راهبردی کنونی به منابع داخلی شرکت، به همراه توجیه مزایای آن در عملکرد شرکت مواجه شده اند(بارنی^[۱]،۲۰۰۱). در این میان برای حضوری فعال در بازارهای رقابتی امروزی شرکت ها لازم دارند تا شایستگی های محوری خود را توسعه دهند. شایستگی های محوری به عنوان تخصص یک شرکت شناسایی می شود که به شرکت ها اجازه می دهد تا ارزش آفرینی نمایند و محصولاتی متمایز و منحصر به فرد به بازار ارائه نمایند. در حالی که این اعمال برای رقبا بسیار سخت و گاه غیرممکن است(باچا^[۲]،۲۰۱۲). در زمینه سیستم های اطلاعاتی ابعاد مختلفی ارائه شده است. در این تحقیق بر اساس تحقیق باچا(۲۰۱۲) ابعاد سیستم های اطلاعاتی در حوزه سرمایه گذاری، مهارت های مدیریتی، تخصص کاربر، مهارت های فنی سیستم اطلاعاتی مورد بررسی قرار گرفته است. باید بیان نمود که تحقیقات زیادی در زمینه بررسی رابطه بین سیستم های اطلاعاتی بر عملکرد شرکت ها انجام شده است(سیرکار^[۳] و همکاران،۲۰۰۰). در این میان بررسی ارتباط بین مدیریت سیستم های اطلاعاتی با شایستگی های محوری کمتر مورد توجه قرار گرفته است. از سویی در صنعت بیمه با توجه به گسترش توجه مسئولین نظام مالی و بیمه ای شاهد گسترش بالایی در بازار مربوطه می باشیم. این امر لزوم استفاده از سیستم های اطلاعات به منظور کنترل بهتر نمایندگی ها و یکپارچگی بیشتر در آنان را افزایش می دهد و مدیران بیمه ای را با چالش جدی روبرو نموده است. در این تحقیق تلاش می شود تا با رویکردی جامع تر به بررسی ابعاد این رابطه بپردازیم.
۱-۲ اهمیت موضوع
امروزه استفاده از فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی هم در سطح سازمان ها و هم در سطح مردمی به شدت در حال گسترش می باشد. سازمان ها برای انجام فعالیت های مدیریتی و کارکنانی خود از سیستم های اطلاعاتی مختلفی استفاده می کنند. دیگر کمتر سازمانی را می توان پیدا نمود که از سیستم اطلاعاتی خاصی استفاده ننماید. توسعه و بهبود عملکرد سیستم های مالی، ارتباط با مشتریان، تولید و مدیریت پروژه و صدها فعالیت دیگر، مرهون استفاده از سیستم های اطلاعاتی می باشد. در این میان لازم است تا مدیران این سیستم ها را به عنوان یک مزیت رقابتی در نظر گرفته و به گونه ای از آن استفاده نمایند تا به عنوان یک شایستگی محوری برای سازمان ها در بیاید، در این صورت است که می توان از سیستم های اطلاعاتی برای ایجاد تمایز سازمان نسبت به رقبا استفاده نمود. با وجود اهمیت بالای این موضوع، تا کنون تحقیق جامعی که به بررسی ابعاد این رابطه پرداخته باشد دارای سابقه تحقیقاتی نمی باشد. این امر خلاء تحقیقاتی را سبب شده است. محقق تلاش دارد تا با بررسی ارتباط بین این دو متغیر مسیری جدید را در حوزه آکادمیک و صنعتی برای انجام تحقیقات بیشتر فراهم سازد.
۱-۳ اهداف تحقیق
هدف اصلی
تبیین تاثیر مدیریت سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری در شرکت های بیمه ای استان تهران
اهداف فرعی
– تبیین تاثیر سرمایه گذاری در حوزه سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران.
– تبیین تاثیر مهارت های مدیریتی سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران.
– تبیین تاثیر مهارت های فنی در حوزه سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت‌های بیمه ای استان تهران.
– تبیین تاثیر تاثیر گذاری کاربران در حوزه سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران.
– تبیین تاثیر تخصص کاربران در حوزه سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران.
– ارائه راهکارهایی به منظور بهبود شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران از طریق سیستم های اطلاعاتی.
۱-۴ فرضیه های تحقیق
– سرمایه گذاری در حوزه سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
– مهارت های مدیریتی سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
– مهارت های فنی در حوزه سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
– تاثیر گذاری کاربران بر سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
– تخصص کاربران در حوزه سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
۱-۵ روش تحقیق
در این تحقیق با توجه به توصیف متغیرهای تحقیق می توان نوع پژوهش را از انواع توصیفی دانست. هم چنین با توجه به میدانی بودن پژوهش می توان تحقیق را از نوع تحقیقات پیمایشی دانست. در نهایت با توجه به کاربردی بودن نتایج تحقیق می توان این تحقیق را از انواع تحقیقات کاربردی دانست.
۱-۶ جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این تحقیق را کلیه مدیران و کارکنان شعب شرکت های بیمه در استان تهران تشکیل می دهند. تعداد این افراد ۸۰۰ نفر می باشد که با توجه به استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه تحقیق ۲۵۶ نفر تعیین شده است.
۱-۷ روش گردآوری اطلاعات
در این تحقیق از دو دسته منابع اطلاعاتی استفاده می شود. نخست به منظور جمع آوری اطلاعات در مورد مبانی نظری از مطالعات کتابخانه ای در قالب مقالات و پایان نامه ها استفاده می شود. در بخش دوم نیز به منظور سنجش متغیرهای تحقیق از ابزار پرسشنامه و در قالب کار میدانی به جمع آوری اطلاعات می پردازیم.
۱-۸ ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه می باشد که بر اساس پرسشنامه و مدل مفهومی ارائه شده در تحقیق باچا(۲۰۱۲)، این پرسشنامه طراحی و اجرا می گردد.
۱-۹ مدل مفهومی

(شکل ۱-۱) مدل مفهومی
۱-۱۰ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
در این تحقیق از نرم افزار spss به منظور بررسی روابط بین متغیرهای تحقیق استفاده می شود.
تحلیل های صورت گرفته در دو سطح تحلیل توصیفی و اکتشافی انجام می پذیرد. در بخش تحلیل توصیفی به بررسی وضعیت جمعیت شناختی از ابعاد سن، تحصیلات، سابقه کاری و …. می پردازیم.
به منظور انجام تجزیه و تحلیل های مورد نظر و تایید یا رد فرضیات تحقیق از نرم افزار SPSS-AMOS استفاده خواهد شد. در این پژوهش جهت ارزیابی روایی سازه از نتایج تحلیل عاملی تأییدی(CFA) استفاده می شود. در CFA شاخص های متعدد برازندگی مدل می تواند روایی سازه را مشخص کنند. با بهره گرفتن از نرم افزار ایموس برای هر یک از متغیرهای مکنون به همراه هر یک از عوامل آن تحلیل عاملی تاییدی اجرا و مقادیر شاخص های ^۲χ ،NFI ،GFI ، RMSEAو SRMR،NNFI محاسبه می شود. برای به دست آوردن ماتریس الگو از شیوه استخراج بزرگ نمایی پیشینه و چرخش غیرمتعامد پروماکس به سبب امکان مستقل نبودن عوامل از یکدیگر استفاده می شود.
در بخش استنباطی نیز از آزمون های زیر استفاده می شود:
۱- بررسی پایایی ابزار تحقیق از طریق آزمون آلفای کرونباخ
۲- بررسی وضعیت نرمال بودن متغیرهای تحقیق از طریق آزمون کولموگروف اسمیرنوف
۳- بررسی وضعیت شاخص های تحقیق با بهره گرفتن از آزمون میانگین یک جامعه
۴- بررسی ارتباط بین متغیرهای تحقیق با بهره گرفتن از آزمون رگرسیون
۱-۱۱- تعاریف عملیاتی
سرمایه گذاری در سیستم های اطلاعاتی
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. منظور از این شاخص نیز میزان سرمایه گذاری در سیستم های اطلاعاتی در سال های اخیر بوده است.
مهارت های مدیریتی
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. در این شاخص به بررسی میزان مهارت های کلی مدیریتی افراد می پردازیم. مهارت های برنامه ریزی، سازماندهی، کنترل و .. مد نظر می باشد.
مهارت فنی
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. در این بخش بیشتر تمرکز بر مهارت های فنی کار با سیستم مطرح می باشد.
تخصص کاربر
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. در این بخش تخصص کاربران در استفاده از سیستم های اطلاعاتی مورد نظر محقق می باشد.
تاثیر گذاری کاربر
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. منظور از این شاخص میزان اشراف کارکنان بر روند های کاری سیستم های اطلاعاتی می باشد.
عملکرد شایستگی محوری
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. میزان تلاش کارکنان برای به کارگیری شایستگی ها و همچنین میزان استفاده از شایستگی های کارکنان در سازمان مد نظر محقق می باشد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه
در این فصل از تحقیق به بررسی مبانی نظری مرتبط با متغیرهای تحقیق می پردازیم. به همین منظور در بخش اول مباحث مرتبط با فناوری و سیستم اطلاعاتی ارائه می شود. در بخش دوم مطالب و تعاریفی در حوزه شایستگی محوری ارائه می گردد. در نهایت در بخش سوم پیشینه تحقیقاتی ارائه می گردد.

٢-۴- پیشینه پژوهش
٢-۴-١ پیشینه مطالعات ایرانی
ابراهیمی و ناصحی (١٣٨٨) در پژوهشی با عنوان تحلیل گفتمان بازتولید زبان جنسیتی در مجلات عامه پسند فارسی در ایران معتقدند زبان جنسیتی حاکم بر گفتمان جنسیتی غالب بر فضای اجتماعی ایران، به عنوان یکی از تاثیرگذارترین پدیده های موجود در کنش های زبانی و غیر زبانی افراد، در میان مجلات عامه پسند، به عنوان بخشی از نگاه رایج بر مفهوم جنسیت، نمود یافته است. از نظر انان از آن جایی که به نظر می‌رسد ایدئولوژی گفتمان جنسیتی حاکم، درصدد تزریق و بهره وری از نگاه جنسیتی خودساخته ای است که، تامین کننده منافع‌اش باشد، و این امر خود را به شکلی قدرت مند، در هستی اجتماعی افراد القا نموده است، لذا، ما برآن شدیم تا تاثیر و استیلای این خواست را، در ناخودآگاه ذهنی و گفتمان جنسیتی جامعه ایران، مورد تحلیل گفتمان قرار دهیم.در این راستا، برخی از داستان های موجود در مجلات عامه پسند فارسی منتشر شده، با پشتوانه نظری برگرفته شده از دیدگاه میشل فوکو و روش شناسی نورمن فرکلاف، مورد تحلیل گفتمان قرارگرفته اند. در این پژوهش، یافته های هریک از متون، با مقوله های اساسی ای چون، سلطه، واژگونی و ناخودآگاه ذهنی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتیجه به دست آمده، حاکی از این است که، ذهنیت افراد جامعه، بخصوص زنان، تحت تاثیر ناخودآگاهی است که، حامل خواست گفتمان جنسیتی حاکم می‌باشد. لذا، آنها کنش‌هایی را در پیش می‌گیرند که، نه با خواست و باور خودشان، بلکه القا گفتمان جنسیتی حاکم است که، از آن‌ ها به عنوان ابزاری در جهت بازتولید وضعیت موجود، بهره می‌برد.

علی نژاد (١٣٨٣)در مقاله‌ای بنام “بررسی نسبی گرایانه‌ی مقوله‌ی جنس در راستای تحول زبان فارسی"، با بررسی اجمالی مقوله‌ی جنس از لحاظ تاریخی و مقایسه‌ی آن با مقوله‌ی جنسیت در زبان انگلیسی، مشخص کرده است که در زبان‌های فارسی و انگلیسی،جنسیت در حوزه‌های واژگان و گفتمان کاملا روشن است و بین چگونگی نمود مقوله‌ی جنسیت در زبان و تعیین کننده بودن جایگاه جنس زن در جامعه،ارتباط مستقیمی وجود ندارد.او به این نتیجه رسیده است که زبان فارسی در طول تاریخ حیاتش مقوله‌ی جنسیت را از سطح بنیادین نحو و زیرساخت‌های ذهنی گویشوران، به روساخت گفتمان آنها آورده و چون در روساخت زبان قرار دارد براحتی قابل تغییر است.
پاک نهاد جبروتی(١٣٧۹ :١٢١) بخشی از مقاله‌ی خود را با عنوان “فرا دستی و فرو دستی در زبان” به بررسی بازنمود جنسیت در زبان فارسی اختصاص داده و به صورت مختصر،از آثار جنسیت گرایی در بخش‌های واژگانی و معنایی زبان فارسی سخن گفته است.وی معتقد است از آنجایی که گویشوران زبان فارسی با مقوله‌ای به عنوان طبقه بندی جنسیتی روبرو بوده و طبقات فرادست و فرو دست را تشکیل می‌دهند، جنسیت گرایی شدید خود را در حوزه هایی مانند واژگان و معنا ,به خوبی نشان می‌دهند.
مدرسی در توجیه تفاوت‌های زبانی زن و مرد بیشتر قائل به تفاوت‌های اجتماعی این دو گروه می‌باشد (مدرسی، ١٣۶٨: ١٧۰-١۶۰). او می‌گوید چون هر یک از دو جنس در برخی حوزه‌های فعالیتی فعال تر از جنس دیگر است، اصطلاحات مربوط به آن حوزه مردانه و یا زنانه تلقی می‌شود. مدرسی به الگوهای زبانی ویژه دو جنس نیز اشاره می‌کند و معتقد است در صورتی که زنان و مردان هر جامعه از این الگوها پیروی نکنند، پایگاه اجتماعی ویژه خود را از دست خواهند داد و یا لااقل مورد تمسخر قرار خواهند گرفت. مدرسی به تفاوت میزان تفاوت‌های جنسیتی زبان‌های مختلف نیز اشاره می‌کند (همان، ١۶٢). او به نقل از لیکاف^[۳۸] پایگاه اجتماعی زنان را بی ثبات تر و متزلزل تر از مردان دانسته و انعکاس این پایگاه‌های اجتماعی را در زبان جستجو می‌کند (همان، ١۶۹-١۶٨). از جمله تفاوت‌های منظر گفتمانی زنان و مردان به این نکته اشاره می‌کند که زنان معمولاً از موضعی پرسشگر، مردد و حمایت طلب سخن می‌گویند درحالی که مردان از مواضعی پرخاشگرانه، رقیبانه و کنترل کننده گفتگو می‌کنند.

آقا گل زاده (١٣٨۴) در مقاله‌ای تحت عنوان «روش شناختی تحقیق در تحلیل گفتمان انتقادی » ابراز می‌دارد که برخی از تحقیقاتی که در تحلیل انتقادی انجام می‌شود به دلیل نداشتن آگاهی محققان از روش‌های تحقیق در این حوزه با آشفتگی روش شناختی همراه است.لذا نگارنده سعی نموده که با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی به معرفی روش شناختی برخی از رویکرد‌های پویا و مطرح در تحلیل گفتمان بپردازد.
بر اساس روایت‌های مختلفی که از تحلیل گفتمان ارائه شده است، رهیافت‌ها و رویکرد‌های مختلف نظریه‌ی تحلیل گفتمان شکل گرفته است که تعریف و کارکرد مفهوم گفتمان درآنها به طور قابل توجهی متفاوت می‌باشد.از نظر معنا و مدلول گفتمان، سه نوع تحلیل گفتمانی متصور است: تحلیل گفتمانی۱،روان شناختی اجتماعی۲ و زبان شناسی انتقادی۳.تحلیل گران گفتمانی، گفتمان را به معنای ساختارهای زبانی فرا جمله یا متن تعریف می‌کنند.روانشناسان اجتماعی نیز گفتمان را به صورت یک مفهوم خرد۴ بکار می‌برندو به مطالعه‌ی رابطه و تعامل قدرت و زبان که صرفأ منعکس کننده‌ی قدرت می‌باشد، می پردازند.در این رویکرد، روابط قدرت خارج از زبان شکل می‌گیرد و زبان یا گفتمان تنها آن را باز نمایی یا منعکس می‌کند.بنابراین گفتمان ارتباط منظم و مداومی با ساختارهای کلان اجتماعی ندارد. فراتر از این،چگونگی شکل گیری گفتمان توسط مناسبات قدرت و هم چنین تأثیرات گفتمان بر هویت ها،روابط و باورهای اجتماعی توضیح داده نمی‌شود.
زبانشناسان انتقادی این نوع تعریف از گفتمان را مورد نقد جدی قرار میدهد و آن را بازتاب دهنده‌ی صرف روابط قدرت خارج از ان نمی‌داند بلکه ماهیتی زمانمند برای آن قائل است .در این رهیافت،گفتمان به صورت یک مفهوم کلان تعریف و به کار گرفته می‌شود که فرایند‌های اجتماعی را شکل می‌دهد.در نتیجه نقش اساسی و بنیادی در ایجادو تأسیس هویت‌ها و باورهای اجتماعی دارد.علاوه بر این موجودیتی خودمختار و مستقل است که صرفأ از قدرت اجتماعی نشأت نگرفته بلکه خود نوعی تجلی و نمود قدرت اجتماعی است.
رهیافت گفتمانی که در چارچوب زبانشناسی انتقادی شکل گرفت،تحلیل انتقادی گفتمان نامیده می‌شودکه حاصل تلاشهای فکری و نظری اندیشمندانی چون فوکو،لاکلاو^[۳۹]، موفه^[۴۰] و فرکلاف می‌باشد.تحلیل انتقادی گفتمان، همانگونه که فرکلاف توضیح میدهد،فراتر ازمطالعه و توصیف ساختار و کارکرد کردارهای گفتمانی به بررسی مقولاتی چون مناسبات زبان و قدرت،هژمونی و قدرت،پیش فرض‌های ایدئولوژیک و فرایند‌های ایدئولوژیک در گفتمان،هژمونی و نابرابری در گفتمان می‌پردازد.
در چارچوب تحلیل انتقادی گفتمان نیز تعاریف متفاوتی از گفتمان ارائه شده است.بعضی از تحلیلگران انتقادی،گفتمان را به مثابه‌ی ایدئولوژی تعریف کرده اند با این تفاوت که گفتمان بر خلاف ایدئولوژی واجد ویژگی‌های تقلیل گرایانه، حقیقت مدارانه، جهان شمولی وهژمونی نبوده وجهان بینی را توجیه نمی‌کند.بنا براین گفتمان فراتر از ایدئولوژی سنتی یعنی مجموعه‌ای از اندیشه‌ها و ایده‌ها که کنشگران اجتماعی از طریق آن به توضیح و توجیه کنش سازمان یافته‌ی اجتماعی خود می‌پردازد،می باشد و انواع مختلفی از عمل‌های اجتماعی و سیاسی،نهاد‌ها و سازمان‌ها را نیز در بر می‌گیرد( دهقانی فیروز آبادی،۱۳۸۴ :۲۲-۱۹).
٢-۴-٢ پیشینه مطالعات غیر ایرانی
انتظارات اجتماعی از نقش‌های نسبی زنان و مردان، که به صورت میان متنی بیان می‌شوند، مانع پیشروی به سوی ساختار‌های برابر طلبانه تر می‌شوند. گفتمان‌های جنسیت در رسانه‌های بصری و همچنین شنیداری حائز اهمیت است. به عنوان مثال در زمان نوشتن کتاب مقدمه‌ای بر روند تحلیل گفتمان انتقادی ( مریل و بلور، ١۹٣۴) لباس کودکان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای بریتانیا شدیدا جنسیت محور است: رنگ لباس پسر‌ها آبی، مشکی یا خاکستری یا سفید و یا ترکیبی از این رنگ‌ها است که اغلب با نمادهای رنگینی از تیم‌های فوتبال تزئین می‌شود.رنگ لباس دختر‌ها صورتی و بنفش است اما روی بعضی از لباس‌ها ممکن است به خاطر وحدت ملی در جام جهانی کلمه “انگلیس"-به رنگ نقره ای-و یا یک پرچم کوچک حک شده باشد.جنسیت در اسباب بازی‌های پسران و دختران شدیدا مشخص شده است.همانطور که در بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی،آگهی‌ها بازی‌های کامپیوتری و کتاب‌ها نیز جنسیت مشخص شده است.چند بررسی صورت گرفته روی گفتمان جنسیتی نشان داده است که بر کودکان برای تطبیق با نقش‌های سنتی زنانه یا مردانه فشار‌های اجتماعی وجود دارد.در مورد این که مولفان کتاب‌های مدرسه تا چه اندازه باید تلاش کنند دیدی متقارن نسبت به نقش‌های مذکرو مونث داشته باشندبحث هایی وجود داشته است و استدلال شده که بسیاری از کتاب‌ها نا متقارنی بیشتری را نسبت به آنچه واقعا در جامعه وجوددارد نشان می‌دهند.
سلیتی لیا و جین (٢۰۰٢) اینگونه بیان داشته اند که در در نتیحه‌ی یافته‌ها و پیشرفت‌های نظری در زمینه‌ی گفتمان جنسیتی، جنسیت می‌تواند به عنوان یک موضوع عمیقا متغیر در نظر گرفته شود و حتی در افراد چند چهره و حیله گر ردپای آن را شناخت که سعی می‌کنند در لایه‌های پیچیده تری تقابل جنسیتی را بازنمایی کنند.
تحلیل گفتمانی بخصوص در گفتار و در متون نوشتاری می‌تواند راه هایی را که در آن هویت‌های جنسیتی شرح داده شده، ساخته شده،اجرا شده،فهرست شده، تفسیر و یا با آن ستیز شده است را روشن کند.
فرکلاف در کتاب زبان و قدرت (١۹٨۹) معتقد است که گروه‌های اجتماعی(که بررسی طبقه، قومیت،جنسیت و زبان ) تعریف می‌شوند برای کسب و حفظ قدرت ناگزیرند همواره در نزاع با یکدیگر باشندو تضاد نیز مانند رفاه یا خشونت چرخه‌ای تکرار نا پذیر است.در واقع این تضاد است که موجب تحول و دگرگونی‌های جزیی و بنیادی در نظام‌های اجتماعی می‌شود. زبان نیز یکی از حیطه‌های تضاد است.زیرا گروه‌های اجتماعی می‌کوشند با کنترل زبان اعمال قدرت کنندو در این تضاد، کنترل زبانی پاداش برای گروه‌های فرو دستی است که زبان را تحت کنترل خود می‌گیرند.
کنترل زبانی مورد توجه فر کلاف در “زبان جنسیت زده” دیده می‌شود. در واقع جنسیت زدگی زبانی شیوه‌های مناسب برای کنترل زبان توسط گروه‌های برتر است.
تانن به زبان شناسی جنسیت از منظر گفتمانی می‌پردازد.او معتقد است که برقراری ارتباط فقط به معنای ادای منظور و مقصود نیست.بلکه کیفیت ادای مقصود (فارغ از معنای آن) که معمولا تحت تاثیر بافت فرهنگی یک جامعه است در شکل دهی به مقصود نهایی بسیار مهم است تانن(١۹۹۵: ١٣٨) . وی یکی از عوامل دوام سبک‌های ویژه گفتاری هر یک از دو جنس را تمایل هر یک به برقراری ارتباط بیشتر با همجنسان خود می‌داند.
فوکو گفتمان را به صورت شبکه‌های معنایی یا نظامی از اشیاء تعریف می‌کند که رفتار آدمی را شکل میدهدند.
از آراء فوکو (١۹۵۶)در باب گفتمان،چند اصل را می‌توان استنتاج کرد. اول،گفتمان امری فراگیرو شامل است که خارج از آن نمی‌توان اندیشید و فرار از آن ممکن نیست.دوم،گفتمان یک شبکه‌ی معنایی به هم پیوسته‌ای است که ذهن جمعی را می‌سازد.سوم،این ذهن جمعی بر ساخته‌ی گفتمان دائمأ در حال تنازع و تحول است که علاوه بر توضیح استمرار و ثبات امور، مبین تغییر و دگرگونی‌ها نیز می‌باشد.
رویکرد لاکلاو (١۹٨۴) به گفتمان،شبیه دیدگاه بنونیسته استعلائی است.یعنی گفتمان قبل از هر چیزوجود دارد که شناخت و کنش انسان را معنا می‌بخشد و تنها از طریق آن او قادر است جهان را فهم و درک کند.لاکلاو و موفه گفتمان را مجموعه‌ای معنادار از علائم و نشانه‌های زبان شناختی و فرازبان شناختی که فراتر از گفتار و نوشتار می‌روند،تعریف می‌کنند.
پنی کوک^[۴۱] (۱۹۹۴، ۱۳۴-۱۳۳) نظریاتش را در باره‌ی رویکردهای تحلیل گفتمان و تحلیل انتقادی گفتمان اینگونه ابراز میدارد که هر رویکردی در پژوهش‌های زبانشناسی اعم از نظری و کاربردی ارزشمندند. رویکرد تحلیل گفتمان به ما کمک می‌کند تا توجهمان را به موضوعات ذیل معطوف داریم: گونه‌های گفتمان، رابطه‌ی بین گفتمان و دانش پس زمینه‌ای، آگاهی از تعامل موجود در کلاس درس، چگونگی ساخته شدن متون، چگونگی به نوبت سخن گفتن در فرهنگ‌های متفاوت و آیا مواد درسی با آگاهی نسبت به گفتمان طراحی شده اند یا نه.دومین رویکرد یعنی تحلیل انتقادی گفتمان به ما کمک می‌کند تا نسبت به اینکه چگونه کاربرد زبان همیشه با مسائل قدرت مرتبط است و نسبت به اینکه چگونه از شرایط وسیعتر واقعیات اجتماعی که همواره در متن حضور دارند اطلاع حاصل کنیم.
پنی کوک در باره‌ی این سؤال که آیا رویکردهای زبان شناسی کاربردی و تحلیل گفتمان انتقادی با موضع فوکو غیر قابل انطباق اند می‌گوید: «مسلمأ یکی از پاسخ‌ها این است که این‌ها غیر قابل انطباق نیستند .مثلا آیا نمی‌توان این مواضع فکری را در امتداد یک پیوستار مرتب کرد؟یعنی اینگونه فکر کنیم که در یک سو تحلیل گفتمانی با مبنای کاملا زبان شناختی قرار داد-که در اینجا گفتمان فقط به شیوه‌ی به هم متصل شدن جمله‌ها باز می‌گردد-و به تدریج که به سوی دیگر این پیوستار می‌رویم به اهمیت متن افزوده می‌شود تا به نقطه‌ای می‌رسیم که زبان زیر مجموعه‌ی گفتمان قرار می‌گیرد.
یکی از اجزای مهم ایدئولوژی مناسبات قدرت است.گفته شده است که آدمی بر حسب طبیعت، زیاده جو است و برای تفوق و برتری بر دیگران به هر کاری دست می‌زند، اینکه کسی به زور متوسل می‌شود،التماس می‌کند، خوش اخلاقی می‌کند، بد اخلاقی می‌کند، متکبر است، متواضع است، مودب است یا بی ادب، همه در راستای تحقق یا به هم زدن تناسب قدرت است(یورگنسن و فیلیپس^[۴۲]،٢۰۰٢ :١٢) .
در زبان شناسی، ایدئولوژی به مجموعه‌ای از عقاید، برداشت‌ها و ارزش‌های نظام مندی که در یک جامعه یا بخشی از آن ساری و جاری است اطلاق می‌شود. ممکن است افراد جامعه از نظر روانی به این عقاید، برداشت‌ها و ارزش‌های عمومی خود آگاهی نداشته باشند، ولی اعمال و رفتار آنها در داخل این نظام شکل خاصی به خود می‌گیرد و گفته‌ی ساخته و پرداخته‌ی نظام مند آنها با توجه به همین ایدئولوژی تبیین و توجیه می‌شود و معنای خاص خود را پیدا میکند(یارمحمدی،١٣٨٣:۹۹ )
٢-۴-٣ مروری بر پیشینه‌ زبان شناسی جنسیت
پژوهش‌های حوزه‌ی زبان شناسی جنسیت از اوایل دهه ٧۰ میلادی آغاز شد. این نوع پژوهش‌ها در آغاز بیشتر معطوف به بررسی تاثیر متغیر جنسیت در رفتار کلامی افراد در سطح آوایی و نیز شیوه‌ی تعامل بود(وداک و بنکه،٢۰۰٧)^[۴۳]، ساپیر^[۴۴](١۹٢۹)، میلز^[۴۵](٢۰۰٣)، گوردن^[۴۶](٢۰۰٣)، لیکاف^[۴۷](١۹٧٣)، تانن^[۴۸](١۹۹۵)، وارداف ^[۴۹](٢۰۰۶)، و…از جمله افرادی هستند که در باره‌ی زبانشناسی جنسیت پژوهش هایی انجام داده اند.
٢-۴-۴ تانن، زبانشناسی جنسیت
تانن به زبانشناسی جنسیت از منظر گفتمانی می‌پردازد. او معتقد است که برقراری ارتباط فقط به معنای ادای منظور و مقصود نیست، بلکه کیفیت ادای مقصود (فارغ از معنای آن )که معمولا تحت تاثیر بافت فرهنگی یک جامعه است در شکل دهی به مقصود نهایی بسیار مهم است (تانن،١۹۹۵:١٣٨ ). وی یکی از عوامل دوام سبک‌های ویژه گفتاری هر یک از دو جنس را تمایل هر یک به برقراری ارتباط بیشتر با همجنسان خود می‌داند (همان،١٣۹ )
وارداف نیز با تمایز گذاشتن میان” جنس زیست شناختی ” و “جنسیت فرهنگی-اجتماعی ” مسئله‌ی جنسیت در زبان را بیشتر، پدیده‌های فرهنگی و بافت محور تلقی می‌کند (وارداف،٢۰۰۶: ٣١۶-٣١۵).با این حال وی قائل به دو نظام جنسیتی طبیعی و دستوری در زبان‌ها می‌شود (همان،٣٢۰) . به علاوه او به تفاوت‌های آوایی و زبر زنجیری، واژگانی، دستوری،معنایی و گفتمانی یا ارتباطی نیز اشاره می‌کند(همان، ٣٢۰ -٣١٨). او به سه رویکرد غالب برای توجیه تفاوت‌های زبانی در دو جنس به شرح زیر اشاره میکند:تفاوت زیست شناختی زن و مرد، تسلط مرد بر زن و تفاوت اجتماعی زن و مرد . در رابطه با تفاوت‌های اجتماعی زن و مرد به گرایشات دو جنس به موضوعات متفاوت برای گفتگو اشاره می‌کند و تفصیل یا اختصار در کلام را ناشی از علائق زیر بنایی هر یک می‌داند .سپس به استراتژی‌های ارتباطی نظیر بحث و مجادله، واکنش نشان دادن( سوال کردن، تشویق به صحبت کردن،تایید) قطع گفتار، اهداف مختلف آن(همدلی،کنترل و مانند آن) و تفاوت آن در دو جنس می‌پردازد(همان،٣٢۶) .مبحث دیگری که وارداف مطرح می‌کند، مبحث جنسیت زدگی و امکان برنامه ریزی جنسیتی زبان هاست.وارداف معتقد است با تغییر صوری زبانها نمی‌توان به تحولی اساسی در جهت رفع تبعیض‌های جنسیتی دست یافت.به نظر او این تبعیض‌ها وقتی رفع می‌شوند که مبانی فکری زنان و مردان تغییر کرده باشد(همان،٣٣١) .
مفهوم جنسیت یک مفهوم ایستا نیست که در طول زمان و از جامعه‌ای به جامعه دیگر (به بیان دقیقتر از یک شبکه اجتماعی به شبکه اجتماعی دیگر) ثابت و یکسان بــاقی بماند. این مفهوم را باید در طیفی که یک سر آن جنسیت زیست­شناختی و سر دیگر آن جنسیت فرهنگی است، مشاهده کرد و بنابراین لازم است که این مفهوم در هر بافت، هر جامعه زبانی و حتی هر گروه اجتماعی دوباره تعریف کرد.
در مطالعات زبانشناسی جنسیت، معمولاً «بافت» به چند متغیر اجتماعی مجزا از هم با تعاریف سنتی غیر بافت محور مانند سن، تحصیلات، طبقه اجتماعی، شغل و … محدود می­ شود؛ و این درحالی است که «بافت» شبکه‌ای از روابط این متغیرهاست. یعنی لازم است که پژوهشگر این حوزه برای ترسیم این بافت به تلفیق متغیرها بر اساس الگوی فرهنگی مربوط به هر جامعه بپردازد. در واقع، این بدین مفهوم است که پژوهش‌های این حوزه باید از نظریه‌های اجتماعی مرتبط بهره بگیرند، چرا که معمولاً این نوع مطالعات به گزارش آمار و ارقام مطالعه میدانی ختم شده و هیچ گونه توصیف و تحلیل اجتماعی به همراه ندارند. رویکرد بافت مدار در مطالعات زبانشناسی جنـــسیت و به بیان ساده تر تلفیق و ترکیب رفتارهای زبانی و غیر زبانی که محل تلاقی جـــامعه شناسی زبان و تحلیل گفتمان است لازم و ضروری است .
جنسیت در مفهوم تلفیقی آن (که از مؤلفه‌های زیست­شناختی، روانشناختی، فرهنگی و اجتماعی تشکیل شده است) یکی از مؤلفه‌های هویت‌های فردی و اجتماعی است. به همین دلیل، رابطه زبان و جنسیت زیرمجموعه‌ای از رابطه زبان و هویت است. به این ترتیب، در مطــالعات زبانشناسی جنسیت، زبان و رفتار زبانی سرمایه نمادین بیان هویت‌های جنسی تلقی می‌شود.
علاوه بر این که بیشتر مطالعات این حوزه فقط در مورد یک زبان یعنی انگلیسی انجام شده اند، مطالعات زبانشناسی جنسیت در سایر زبان‌ها و از جمله زبان فارسی نیز با الگوبرداری صرف و بدون هرگونه بومی سازی با بافت فرهنگی مرتبط انجام شده است.
زبانشناسی جنسیت دارای ابعاد مختلفی است. برخی از این ابعاد عبارتند از: عناصر زبانی جنسیتی در نظام ساختاری زبان که ممکن است در آواها، تکواژها، واژه ها، نظام صرفی، نحوی و گفتمانی زبان‌ها ظاهر شوند؛ کاربردهای زبانی مختلف جنسیت ها، مشخصه‌ های گفتمانی تعاملات مختلف جنسیت‌ها با هم و بالاخره برنامه ریزی جنسیتی زبان به عنوان زیرشاخه‌ای ازتحلیل انتقادی گفتمان و برنامه ریزی زبان به این ترتیب مشاهده می‌شود که این حوزه، حوزه‌ای میان رشته‌ای است که پژوهش در آن مستلزم استفاده ازنظریه‌های زبانشناسی، جامعه شناسی، روانشناسی، مردم شناسی و تحلیل گفتمان است.
توصیف ساختار زبان فارسی از بعد عناصر زبانی جنسیتی و طبقه بندی انواع این عناصر لازم و ضروری می کند. پژوهش هایی که تاکنون در ارتباط با زبانشناسی جنسیت و زبان فارسی انجام شده است، بیشتر در حوزه کاربردهای زبانی مختلف جنسیت‌ها بوده است، با این حال در بیشتر این آثار تحلیل‌های جامعه شناختی و بافتی انجام نشده است و محققان کار را به گزارش آمار و ارقام ختم نموده اند. در مورد مشخصه‌ های گفتمانی تعاملات مختلف جنسیت‌ها با هم نیز اگرچه پژوهشهای انگشت شماری انجام شده است هیچ یک در جهت توصیف جامع این گفتمان‌ها نبوده است و بالاخره در حوزه برنامه ریزی جنسیتی زبان فارسی هیچ پژوهش نظام مند و علمی انجام نشده است.
خلاصه فصل
تحلیل گفتمان انتقادی تحت تأثیر زبان‌شناسی انتقادی و اندیشه‌های فوکو^[۵۰]، هابرماس^[۵۱]، گرامشی^[۵۲] و آلتوسر ^[۵۳]ارتباط وثیقی میان زبان، ایدئولوژی و قدرت می‌بیند. هدف از تحلیل انتقادی، یک گفتمان کشف این ارتباط و نشان دادن باورها و ارزش‌های ایدئولوژیکی است که به‌صورت طبیعی و عقل سلیم جلوه یافته‌اند. در تحلیل گفتمان انتقادی رویکردهای متفاوتی وجود دارد. امتیاز رویکردهای فوکو و فرکلاف این است که گفتمان را به‌عنوان یک رخداد زبانی، بخشی از عمل اجتماعی به‌حساب می‌آورد. به بیان دیگر، وی برخلاف لاکلاو و موف، که همه‌ی پدیده‌های اجتماعی را گفتمانی می‌شمارند، به جنبه‌های غیرگفتمانی امور اجتماعی توجه دارد و گفتمان را با این امور غیرگفتمانی تفسیر و تحلیل می‌کند؛ زیرا وی تحلیل گفتمان را به‌تنهایی، و بدون توجه به ابعاد غیرگفتمانی برای تبیین کنش اجتماعی کافی نمی‌داند. به همین جهت، به نظر می‌رسد رویکرد فرکلاف، به لحاظ روشی نیز از قدرت تبیین‌کنندگی بیشتری برخوردار است. روش‌شناسی فرکلاف، متشکل از سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین است. هریک از اینها ناظر به یکی از ابعاد سه‌گانه‌ی گفتمان در دیدگاه وی است. ارتباط میان این ابعاد سه‌گانه، گفتمان و مراحل سه‌گانه روش‌شناختی را به شکل زیر می‌توان ترسیم کرد.
منبع:(فرکلاف،١۹٨۹:۴٨)
فصل سوم
روش شناسی پژوهش
۳-۱- مقدمه