- قابلیت‌های کار جمعی.

۵- حالات روحی عمومی:
- خوش‌بینی؛
- شادکامی.

عناصر هوش هیجانی که توسط هیگز و دلوتیز تشخیص داده شد، عبارت‌اند از:

۱- خودآگاهی: آگاهی از عواطف و احساسات خود و توانایی تشخیص و مدیریت آن‌ ها؛
۲- سازگاری عاطفی: توانایی انطباق‌پذیری و عملکرد خوب و ثابت در شرایط مختلف و فشارهای کاری؛
۳- انگیزش: نیروی محرکه و سائق ضروری برای کسب موفقیت و نیل به اهداف و نیز مواجهه با چالش‌ها و ناکامی‌ها؛
۴- حساسیت اجتماعی (بین فردی): توانایی آگاهی از نیازها و احساسات دیگران و استفاده اثربخش از آن‌ ها در تعاملات اجتماعی؛

۵- تأثیر: توانایی ترغیب دیگران برای تغییر دیدگاهشان در یک مسئله، مبحث و یا تصمیم؛
۶- شهود: توانایی استفاده از بینش برای اخذ یک تصمیم و اجرای آن در شرایط ابهام و نا اطمینانی؛
۷- انضباط، انسجام و وجدان کاری: توانایی عملکرد ثابت و در راستای ضروریات اخلاقی سازمان (هیگز، دلویتز، ۲۰۰۰)
۲-۵-۶- اهمیت هوش هیجانی در زندگی
زندگیِ بدون شور و احساسات، به زمین بایر سنگینی می‌ماند که سرشار از بی‌حاصلی است و از غنای زندگی بریده و مجزا شده است؛ اما ازنظر ارسطو آنی که مطلوب است، احساس مناسب است؛ یعنی احساسی که با موقعیت تناسب دارد. هرگاه احساس‌ها به‌شدت فرونشانده شوند، کسالت و فاصله ایجاد می‌کنند و هرگاه از کنترل خارج شوند؛ یعنی شدید و دیرپا باشند، مرضی می‌شوند (نوریان، ۱۳۸۲).
شواهد بسیاری ثابت می‌کنند افرادی که مهارت هیجانی دارند در هر حیطه‌ای از زندگی ممتازند؛ خواه در روابط عاطفی و صمیمانه، خواه در فهم قواعد ناگفته‌ای که در خط‌مشی سازمانی به پیشرفت می‌ انجامد و چه در آموزش، تربیت فرزند و مسائل خانواده و چه در بخش سلامت روان و شخصیت. (نوریان، ۱۳۸۲)
هوش هیجانی به‌عنوان یک پدیده موردتوجه، نه‌تنها جنبه تئوریک روان‌شناختی دارد، بلکه با ارتقای آن در میدان عمل می‌توان پاسخ‌های مناسبی برای بسیاری از مشکلات نهفته زندگی یافت. امروزه مقاله‌های، کتاب‌ها و کارگاه‌های آموزشی متعددی درباره باهوش هیجانی (EQ) تدوین و برگزار می‌‌شود که همگی تلاشی است بر نشان دادن راهکارهای نو برای مقابله با مشکلات فردی و بین فردی جوامع پیچیده کنونی.
اگر انسان از هوش هیجانی بالایی بهره‌مند باشد، می‌تواند با چالش‌های زندگی فردی و اجتماعی خود، بهتر سازگار شود و هیجان‌های خود را به‌گونه‌ای مؤثر مدیریت کند و درنتیجه، زمینه افزایش سلامت جسم و روان خود را فراهم آورد. از مجموع مطالب بالا می‌توان نتیجه گرفت که امروزه تأثیر شگفت‌انگیز هوش هیجانی، بر حوزه‌هایی، مثل سلامت جسمانی و روانی افراد، سلامت و کمال شخصیت آن‌ ها، سلامت و استحکام روابط درون فردی و برون فردی، تقویت یادگیری و تسهیل آموزش، توفیق و پیشرفت در شغل و مدیریت سازمانی، اداره بهتر خانواده و تربیت مؤثر فرزند، قابل‌تردید نیست (میردریکوندی، ۱۳۹۰).
پژوهش‌های نوین نشان می‌دهند که فقدان هوش هیجانی می‌تواند آثار مخربی را در زمینه‌های فردی و اجتماعی ایجاد ‌کند و برعکس، تحصیل و تقویت آن، زمینه‌ساز موفقیت‌های بزرگ خواهد بود. آموزش هوش هیجانی می‌تواند بستر مناسبی برای اعتلای فردی و اجتماعی در حوزه‌های مختلف و متنوع فرهنگ فراهم آورد.
۲-۵-۷ - مروری بر پژوهش‌های پیشین هوش هیجانی
در رابطه باهوش هیجانی گروهی پژوهش‌ها آن را به‌عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته و پیامدهای آن را در نظر گرفتند و تعدادی نیز اثر عوامل گوناگون بر این پدیده را بررسی کردند. این بخش تحت عنوان عوامل مؤثر بر هوش هیجانی و پیامدهای هوش هیجانی به تفکیک موردبررسی قرار می‌گیرد.

۲-۵-۷-۱-عوامل مؤثر بر هوش هیجانی
جعفری و قمی (۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان «بررسی نقش هوش عاطفی در تعهد سازمانی کارکنان سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران» نتایج به‌دست‌آمده نشان داد، با افزایش سن، سابقه کاری و تحصیلات کارکنان هوش عاطفی کارکنان بالا می‌رود.
سالوی (۱۹۹۷) در تحقیقاتی که انجام داده است توصیف مبنایی خود را از هوش هیجانی بر اساس نظریات گاردنر در مورد استعدادهای فردی، قرار می‌دهد و می‌گوید: پنج عامل شناخت عواطف شخصی، به کار بردن درست هیجان‌ها، برانگیختن خود، شناخت عواطف دیگران و حفظ ارتباط‌ها بر هوش هیجانی تأثیرگذارند.
شریفی (۱۳۸۶) در پژوهشی نشان ‌می‌دهد، از عوامل مؤثر بر هوش هیجانی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، سطح شغل، ‌سطح تحصیلات و میزان درآمد پدر و مادر است. تفاوت بین متوسط هوش کودکان در رابطه با پایگاه خانواده‌ها ممکن است از یکسو نشانگر تأثیر عامل وراثت در هوش و از سوی دیگر نتیجه تأثیر شرایط مناسب خانوادگی و محیطی برای رشد و پرورش توانایی‌های ذهنی کودکان باشد.

علاوه بر مسائل فوق برخی عوامل دیگر مانند جمعیت خانواده و ترتیب تولد فرزندان، محل سکونت، شباهت و تفاوت فرهنگی پدر و مادر، انتظارهای والدین از کودکان،‌ فقر، فشارهای اقتصادی، نگرش والدین نسبت به فرزندان،‌ روش‌های تربیتی که از سوی والدین اعمال می‌شوند، داشتن فرصت‌های آموزشی و … بر رشد و چگونگی هوش تأثیرگذار هستند.
۲-۵-۷-۲ - پیامدهای هوش هیجانی
حسنخوئی، سیما (۱۳۸۴) در پژوهشی با عنوان بررسی رابطه بین هوش هیجانی با رضایت شغلی مدیران مدارس شهر بیرجند نشان داد که بین هوش هیجانی و رضایت

شغلی رابطه وجود دارد و بین منبع مهار شغلی و رضایت شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؛ و همچنین نشان داد که زنان و مردان در خودآگاهی و خودکنترلی و مهارت‌های اجتماعی با یکدیگر تفاوتی ندارند اما زنان نسبت به مردان از هوش هیجانی و همدلی بالاتری برخوردارند.
ملک پور، مریم (۱۳۸۵) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه بین هوش هیجانی و مهارت‌های مدیران مؤثر در سازمان مدیریت سازمان برنامه‌ریزی استان فارس نشان داد که بین خرده مقیاس‌های هوش هیجانی و مهارت‌های مدیران مؤثر رابطه معناداری وجود دارد.
الوانی و ده بیگی (۱۳۸۶) تحقیقی تحت عنوان (تأثیر آموزش هوش عاطفی بر کیفیت خدمات شعب بانک ملت) انجام داده‌اند. نتایج نشان داد که میزان هوش عاطفی کارکنان و کیفیت خدمات در شعب مورد آزمایش افزایش‌یافته است. درنهایت چنین نتیجه گرفتند که بانک‌های دولتی تیران با سرمایه‌گذاری روی ارتقای سطح هوش عاطفی کارکنانشان می‌توانند کیفیت خدمات خود و درنتیجه میزان رضایت شهروندان را افزایش دهند.
کشتگر عبدالعلی (۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه بین هوش هیجانی و تعهد سازمانی نشان داد که هوش هیجانی با تعهد سازمانی کارکنان دارای رابطه معنی‌داری است. از بین این ابعاد هوش هیجانی (خودآگاهی عاطفی، خود مدیریتی، آگاهی اجتماعی و مدیریت روابط) نیز مدیریت روابط بیشترین تأثیر را بر تعهد سازمانی نشان داد. در پایان، برای افزایش تعهد سازمانی از طریق افزایش سطح هوش هیجانی، پیشنهادی به مدیران ارائه شد.
امیرزاده خاتونی، ماندانا (۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه میان هوش هیجانی، رضایت شغلی و تعهد سازمانی در کارکنان کارخانه بخش خصوصی در شهر شیراز نشان داد که رابطه میان هوش هیجانی و رضایت شغلی، هوش هیجانی و تعهد سازمانی، رضایت شغلی و تعهد سازمانی معنادار است.
نقی زاده و همکاران (۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه میان هوش هیجانی با تنش شغلی در مدیران و کارکنان بیمارستان‌های آموزشی، نشان دادند که تفاوت معنی‌داری در میزان هوش هیجانی و تنش شغلی در دو جنس مشاهده شد، همچنین رابطه معکوس معنی‌داری بین هوش هیجانی با تنش شغلی مشاهده گردید. مؤلفه‌های هوش هیجانی، به‌ویژه خودآگاهی، همدلی، خود انگیزی در پیش‌بینی تنش شغلی نقش معنی‌داری داشت.
زارع پور و مرتضی نژاد (۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان بازاریابی ارتباطی، تأثیر هوش عاطفی (هیجانی) و اعتماد بر عملکرد بانک‌ها نشان دادند که افزایش آگاهی روسای شعب از عواطف خودشان و چگونگی درک و عمل بر اساس عواطف دیگران به شکلی مطلوب که بر کار آیی مالی ایشان تأثیر دارد.
بنی‌هاشمیان و مؤذن (۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان رابطه سبک رهبری و هوش هیجانی مدیران و اثر آن بر رضایت شغلی کارکنان نشان دادند که بین هوش هیجانی مدیران و سبک رهبری آن‌ ها و بین سبک رهبری مشارکتی مدیران و رضایت شغلی کارکنان رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. همدلی، انگیزش بالا و اعتمادبه‌نفس ازجمله ویژگی‌های هوش هیجانی و سبک رهبری مشارکتی است که باعث بالا رفتن میزان عزت‌نفس، انگیزش و رضایت شغلی کارکنان می‌شود.
شیرزاد خان (۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان هوش هیجانی ابزاری کارآمد در مدیریت و رهبری سازمانی نشان داد که پیشرفت حرفه‌ای سازمانی با مشاهده مفاهیم هوش عاطفی مرتبط با توسعه رهبری آغازشده است. ارزش خودآگاهی و خود مدیرتی، ایجاد روابط، دریافت شهودی و عوامل احساسی در زندگی کاری غیرقابل‌تردیدند. در این زمینه یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های شخصیتی که می‌تواند به رهبران و مدیران کمک کند، هوش هیجانی است.

(نمودار ۴-۴) بررسی وضعیت سابقه کاری در نمونه آماری ۷۴
(نمودار ۴-۵) بررسی وضعیت تاهل در نمونه آماری ۷۶
(نمودار۴-۶) مدل معادله ساختاری تحقیق ۸۵
فهرست اشکال
(شکل ۱-۱) مدل مفهومی ۹
(شکل ۲-۱) تاثیر سطوح مدیریت بر منبع اطلاعات و شکل ارائه آن(صرافی زاده و علی پناهی، ۱۳۸۰) ۱۳
(شکل ۲-۲) دیدگاه مبتنی بر منابع و کارکرد راهبرد ۳۴
(شکل ۲- ۳)نمونه ای ازچارچوب شایستگی ها ۴۶
(شکل ۲-۴) چارچوب نظری شایستگی ها در تحقیق حاضر ۴۷

چکیده
امروزه شرکت های بیمه ای نقش مهمی در توزیع منابع مالی ایفا می کنند. در این میان بیمه ها به منظور دستیابی به مزیت رقابتی تلاش می کنند تا حداکثر استفاده را از سیستم های اطلاعاتی بهره برداری نمایند. هدف اصلی این تحقیق تعیین میزان تاثیر مدیریت سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری در شرکت های بیمه ای استان تهران می باشد. بنابراین جامعه تحقیق شرکت های بیمه ای استان تهران می باشد. تعداد این افراد ۸۰۰ نفر می باشد که با توجه به استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه تحقیق ۲۵۶ نفر تعیین شده است. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه می باشد که بر اساس پرسشنامه و مدل مفهومی ارائه شده در تحقیق باچا(۲۰۱۲)، این پرسشنامه طراحی و اجرا می گردد. در این تحقیق سرمایه گذاری، مهارت های مدیریتی، مهارت های فنی، تخصص کاربر و تاثیر گذاری کاربر به عنوان متغیر های سیستم اطلاعاتی انتخاب شده است. فرضیات این تحقیق به بررسی ارتباط بین این متغیر ها و شایستگی محوری می پردازد. در این تحقیق به منظور بررسی ارتباط بین متغیر های تحقیق از آزمون های رگرسیونی استفاده شده است. نتایج این تحلیل نشان داد که رابطه معنی داری بین مهارت مدیریتی و سرمایه گذاری در سیستم های اطلاعاتی با شایستگی محوری وجود دارد.

کلید واژه:
شایستگی محوری، سیستم های اطلاعاتی، شرکت های بیمه ای
مقدمه
با ظهور فناوری اطلاعات در دهه های اخیر و رشد سریع آن در سال های گذشته، فناوری اطلاعات یکی از ابزارهایی بوده که به صورت گسترده سازمان ها از آن استفاده کرده اند و استفاده از آن نیز با سرعت زیادی در حال افزایش است. برای استفاده مناسب از راهکارهای ارائه شده فناوری اطلاعات، اکثر سازمان ها واحدی با نام فناوری اطلاعات یا اسامی مشابه دایر نموده اند که وظیفۀ شناخت نیازهای کسب و کار در زمینۀ فناوری اطلاعات و برطرف نمودن این نیازها را برعهده دارند. با رشد سریعی که در حوزه فناوری اطلاعات وجود دارد، در صورتیکه همۀ این کارکردها در داخل سازمان و از سوی واحد فناوری اطلاعات محقق گردد گسترش بیش از اندازه این واحد را به دنبال خواهد داشت و از آن جایی که حوزه کاری در اکثر سازمان ها با حوزه فناوری اطلاعات فاصلۀ زیادی دارد، گسترش بیش از اندازه واحد فناوری اطلاعات باعث عدم یکپارچگی و اعمال هزینه های سربار زیادی بر سازمان می شود. بر این اساس سازمان ها تلاش می کنند تا جای ممکن بسیاری از این کارکردها را به خارج سازمان برون سپاری کنند تا علاوه بر جلوگیری از بروز مشکلات بیان شده، از توانمندی و قابلیت های سازمان هایی که در حوزه فناوری اطلاعات فعالیت دارند، استفاده نمایند(نهاوندی و همکاران،۱۳۸۷). در این میان در محیط متغیر امروز، برای حضور و رشد در بازار رقابتی باید نسبت به رقیب مزیت رقابتی داشت. محصولات برجسته، فناوری پیشرفته و مانند آن، اگر در خلق مزیت رقابتی مؤثر نباشند، هیچ اثری در موفقیت شرکت نخواهند داشت و راهبرد رویکردی است که به دنبال خلق مزیت رقابتی است(غفاریان،۱۳۸۳). به همین منظور شرکت ها لازم دارند تا همواره از قابلیت های خود به عنوان یک شایستگی محوری و مزیت رقابتی برای پیشی گرفتن از رقبا استفاده نمایند. در این فصل از تحقیق کلیاتی از طرح تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد. بیان مسئله، اهمیت موضوعی، اهداف و فرضیات تحقیق و هم چنین مدل مفهومی و روش شناسی در این بخش از فصول پنجگانه طرح تحقیق ارائه می گردد.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱بیان مسئله تحقیق
در قرن بیست و یکم کاملاً آشکار است که اطلاعات و ارتباطات، اهمیت راهبردی گسترده ای پیدا کرده است. فناوری اطلاعات بسیاری از جنبه های زندگی روزمره ما را تحت تاثیر قرارداده است و امروزه، ناگزیر به استفاده از انواع فناوری های اطلاعاتی هستیم(سرلک و جوادیان،۱۳۹۰). فناوری اطلاعات عنصری کلیدی در حذف محدودیت زمانی و مکانی، دسترسی بهتر و سریع تر به اطلاعات، به روز بودن و … است. به عبارت دیگر، فناوری، روش انجام کارها را دگرگون ساخته و باعث شده بستری که بر کاغذ بنا شده بود، به بسترهای الکترونیکی تبدیل شود که آن را در اصطلاح تبادل الکترونیکی اطلاعات می نامند(اعتمادی و همکاران،۱۳۸۵). در واقع چالش های فزاینده محیطی به شکل قابل ملاحظه ای کسب و کار را تحت تأثیر قرار داده است. چالش هایی مانند تغییرات سریع، ظهور اینترنت، تنوع نیروی کار، جهانی سازی، تغییر در قوانین و مقررات، کمبود مهارت های مورد نیاز و ظهور بخش های خدماتی نه تنها ساختارهای سازمانی را تحت تأثیر قرار داده اند، بلکه ماهیت و نقش همه بخش های کسب و کار را نیز تحت تأثیر قرار داده اند. باید بیان نمود که، سیستم های اطلاعاتی، سیستم هایی هستند که اطلاعات لازم برای تصمیم گیری را برای افراد تصمیم گیر فراهم می آورند. اطلاعاتی را که سیستم های اطلاعاتی در اختیار کاربران قرار می دهند خدمات سیستم های اطلاعاتی می نامیم. برای این که سیستم های اطلاعاتی بتوانند خدمات مناسب را در اختیار کاربران قرار دهند نیازمند در اختیار داشتن سخت افزار و نرم افزار مناسب و نیروی انسانی آموزش دیده و با انگیزه اند که در هر صورت، هزینه های بالایی را برای سازمان در بر دارند(مهدوی،۱۳۸۴). در محیط متغیر امروز، برای حضور و رشد در بازار رقابتی باید نسبت به رقیب مزیت رقابتی داشت. محصولات برجسته، فناوری پیشرفته و مانند آن، اگر در خلق مزیت رقابتی مؤثر نباشند، هیچ اثری در موفقیت شرکت نخواهند داشت و راهبرد رویکردی است که به دنبال خلق مزیت رقابتی است(غفاریان،۱۳۸۳). در این شرایط، سازما ن ها با تغییر رویکردهای راهبردی کنونی به منابع داخلی شرکت، به همراه توجیه مزایای آن در عملکرد شرکت مواجه شده اند(بارنی^[۱]،۲۰۰۱). در این میان برای حضوری فعال در بازارهای رقابتی امروزی شرکت ها لازم دارند تا شایستگی های محوری خود را توسعه دهند. شایستگی های محوری به عنوان تخصص یک شرکت شناسایی می شود که به شرکت ها اجازه می دهد تا ارزش آفرینی نمایند و محصولاتی متمایز و منحصر به فرد به بازار ارائه نمایند. در حالی که این اعمال برای رقبا بسیار سخت و گاه غیرممکن است(باچا^[۲]،۲۰۱۲). در زمینه سیستم های اطلاعاتی ابعاد مختلفی ارائه شده است. در این تحقیق بر اساس تحقیق باچا(۲۰۱۲) ابعاد سیستم های اطلاعاتی در حوزه سرمایه گذاری، مهارت های مدیریتی، تخصص کاربر، مهارت های فنی سیستم اطلاعاتی مورد بررسی قرار گرفته است. باید بیان نمود که تحقیقات زیادی در زمینه بررسی رابطه بین سیستم های اطلاعاتی بر عملکرد شرکت ها انجام شده است(سیرکار^[۳] و همکاران،۲۰۰۰). در این میان بررسی ارتباط بین مدیریت سیستم های اطلاعاتی با شایستگی های محوری کمتر مورد توجه قرار گرفته است. از سویی در صنعت بیمه با توجه به گسترش توجه مسئولین نظام مالی و بیمه ای شاهد گسترش بالایی در بازار مربوطه می باشیم. این امر لزوم استفاده از سیستم های اطلاعات به منظور کنترل بهتر نمایندگی ها و یکپارچگی بیشتر در آنان را افزایش می دهد و مدیران بیمه ای را با چالش جدی روبرو نموده است. در این تحقیق تلاش می شود تا با رویکردی جامع تر به بررسی ابعاد این رابطه بپردازیم.
۱-۲ اهمیت موضوع
امروزه استفاده از فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی هم در سطح سازمان ها و هم در سطح مردمی به شدت در حال گسترش می باشد. سازمان ها برای انجام فعالیت های مدیریتی و کارکنانی خود از سیستم های اطلاعاتی مختلفی استفاده می کنند. دیگر کمتر سازمانی را می توان پیدا نمود که از سیستم اطلاعاتی خاصی استفاده ننماید. توسعه و بهبود عملکرد سیستم های مالی، ارتباط با مشتریان، تولید و مدیریت پروژه و صدها فعالیت دیگر، مرهون استفاده از سیستم های اطلاعاتی می باشد. در این میان لازم است تا مدیران این سیستم ها را به عنوان یک مزیت رقابتی در نظر گرفته و به گونه ای از آن استفاده نمایند تا به عنوان یک شایستگی محوری برای سازمان ها در بیاید، در این صورت است که می توان از سیستم های اطلاعاتی برای ایجاد تمایز سازمان نسبت به رقبا استفاده نمود. با وجود اهمیت بالای این موضوع، تا کنون تحقیق جامعی که به بررسی ابعاد این رابطه پرداخته باشد دارای سابقه تحقیقاتی نمی باشد. این امر خلاء تحقیقاتی را سبب شده است. محقق تلاش دارد تا با بررسی ارتباط بین این دو متغیر مسیری جدید را در حوزه آکادمیک و صنعتی برای انجام تحقیقات بیشتر فراهم سازد.
۱-۳ اهداف تحقیق
هدف اصلی
تبیین تاثیر مدیریت سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری در شرکت های بیمه ای استان تهران
اهداف فرعی
– تبیین تاثیر سرمایه گذاری در حوزه سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران.
– تبیین تاثیر مهارت های مدیریتی سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران.
– تبیین تاثیر مهارت های فنی در حوزه سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت‌های بیمه ای استان تهران.
– تبیین تاثیر تاثیر گذاری کاربران در حوزه سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران.
– تبیین تاثیر تخصص کاربران در حوزه سیستم های اطلاعاتی بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران.
– ارائه راهکارهایی به منظور بهبود شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران از طریق سیستم های اطلاعاتی.
۱-۴ فرضیه های تحقیق
– سرمایه گذاری در حوزه سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
– مهارت های مدیریتی سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
– مهارت های فنی در حوزه سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
– تاثیر گذاری کاربران بر سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
– تخصص کاربران در حوزه سیستم های اطلاعاتی تاثیر معنی داری بر شایستگی های محوری شرکت های بیمه ای استان تهران دارد.
۱-۵ روش تحقیق
در این تحقیق با توجه به توصیف متغیرهای تحقیق می توان نوع پژوهش را از انواع توصیفی دانست. هم چنین با توجه به میدانی بودن پژوهش می توان تحقیق را از نوع تحقیقات پیمایشی دانست. در نهایت با توجه به کاربردی بودن نتایج تحقیق می توان این تحقیق را از انواع تحقیقات کاربردی دانست.
۱-۶ جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این تحقیق را کلیه مدیران و کارکنان شعب شرکت های بیمه در استان تهران تشکیل می دهند. تعداد این افراد ۸۰۰ نفر می باشد که با توجه به استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه تحقیق ۲۵۶ نفر تعیین شده است.
۱-۷ روش گردآوری اطلاعات
در این تحقیق از دو دسته منابع اطلاعاتی استفاده می شود. نخست به منظور جمع آوری اطلاعات در مورد مبانی نظری از مطالعات کتابخانه ای در قالب مقالات و پایان نامه ها استفاده می شود. در بخش دوم نیز به منظور سنجش متغیرهای تحقیق از ابزار پرسشنامه و در قالب کار میدانی به جمع آوری اطلاعات می پردازیم.
۱-۸ ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه می باشد که بر اساس پرسشنامه و مدل مفهومی ارائه شده در تحقیق باچا(۲۰۱۲)، این پرسشنامه طراحی و اجرا می گردد.
۱-۹ مدل مفهومی

(شکل ۱-۱) مدل مفهومی
۱-۱۰ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
در این تحقیق از نرم افزار spss به منظور بررسی روابط بین متغیرهای تحقیق استفاده می شود.
تحلیل های صورت گرفته در دو سطح تحلیل توصیفی و اکتشافی انجام می پذیرد. در بخش تحلیل توصیفی به بررسی وضعیت جمعیت شناختی از ابعاد سن، تحصیلات، سابقه کاری و …. می پردازیم.
به منظور انجام تجزیه و تحلیل های مورد نظر و تایید یا رد فرضیات تحقیق از نرم افزار SPSS-AMOS استفاده خواهد شد. در این پژوهش جهت ارزیابی روایی سازه از نتایج تحلیل عاملی تأییدی(CFA) استفاده می شود. در CFA شاخص های متعدد برازندگی مدل می تواند روایی سازه را مشخص کنند. با بهره گرفتن از نرم افزار ایموس برای هر یک از متغیرهای مکنون به همراه هر یک از عوامل آن تحلیل عاملی تاییدی اجرا و مقادیر شاخص های ^۲χ ،NFI ،GFI ، RMSEAو SRMR،NNFI محاسبه می شود. برای به دست آوردن ماتریس الگو از شیوه استخراج بزرگ نمایی پیشینه و چرخش غیرمتعامد پروماکس به سبب امکان مستقل نبودن عوامل از یکدیگر استفاده می شود.
در بخش استنباطی نیز از آزمون های زیر استفاده می شود:
۱- بررسی پایایی ابزار تحقیق از طریق آزمون آلفای کرونباخ
۲- بررسی وضعیت نرمال بودن متغیرهای تحقیق از طریق آزمون کولموگروف اسمیرنوف
۳- بررسی وضعیت شاخص های تحقیق با بهره گرفتن از آزمون میانگین یک جامعه
۴- بررسی ارتباط بین متغیرهای تحقیق با بهره گرفتن از آزمون رگرسیون
۱-۱۱- تعاریف عملیاتی
سرمایه گذاری در سیستم های اطلاعاتی
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. منظور از این شاخص نیز میزان سرمایه گذاری در سیستم های اطلاعاتی در سال های اخیر بوده است.
مهارت های مدیریتی
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. در این شاخص به بررسی میزان مهارت های کلی مدیریتی افراد می پردازیم. مهارت های برنامه ریزی، سازماندهی، کنترل و .. مد نظر می باشد.
مهارت فنی
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. در این بخش بیشتر تمرکز بر مهارت های فنی کار با سیستم مطرح می باشد.
تخصص کاربر
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. در این بخش تخصص کاربران در استفاده از سیستم های اطلاعاتی مورد نظر محقق می باشد.
تاثیر گذاری کاربر
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. منظور از این شاخص میزان اشراف کارکنان بر روند های کاری سیستم های اطلاعاتی می باشد.
عملکرد شایستگی محوری
در این تحقیق به منظور سنجش این شاخص از ابزار پرسشنامه استفاده می شود. میانگین پاسخ افراد به سوالات این شاخص نشان دهنده وضعیت شاخص مورد نظر از دیدگاه افراد می باشد. میزان تلاش کارکنان برای به کارگیری شایستگی ها و همچنین میزان استفاده از شایستگی های کارکنان در سازمان مد نظر محقق می باشد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه
در این فصل از تحقیق به بررسی مبانی نظری مرتبط با متغیرهای تحقیق می پردازیم. به همین منظور در بخش اول مباحث مرتبط با فناوری و سیستم اطلاعاتی ارائه می شود. در بخش دوم مطالب و تعاریفی در حوزه شایستگی محوری ارائه می گردد. در نهایت در بخش سوم پیشینه تحقیقاتی ارائه می گردد.

٢-۴- پیشینه پژوهش
٢-۴-١ پیشینه مطالعات ایرانی
ابراهیمی و ناصحی (١٣٨٨) در پژوهشی با عنوان تحلیل گفتمان بازتولید زبان جنسیتی در مجلات عامه پسند فارسی در ایران معتقدند زبان جنسیتی حاکم بر گفتمان جنسیتی غالب بر فضای اجتماعی ایران، به عنوان یکی از تاثیرگذارترین پدیده های موجود در کنش های زبانی و غیر زبانی افراد، در میان مجلات عامه پسند، به عنوان بخشی از نگاه رایج بر مفهوم جنسیت، نمود یافته است. از نظر انان از آن جایی که به نظر می‌رسد ایدئولوژی گفتمان جنسیتی حاکم، درصدد تزریق و بهره وری از نگاه جنسیتی خودساخته ای است که، تامین کننده منافع‌اش باشد، و این امر خود را به شکلی قدرت مند، در هستی اجتماعی افراد القا نموده است، لذا، ما برآن شدیم تا تاثیر و استیلای این خواست را، در ناخودآگاه ذهنی و گفتمان جنسیتی جامعه ایران، مورد تحلیل گفتمان قرار دهیم.در این راستا، برخی از داستان های موجود در مجلات عامه پسند فارسی منتشر شده، با پشتوانه نظری برگرفته شده از دیدگاه میشل فوکو و روش شناسی نورمن فرکلاف، مورد تحلیل گفتمان قرارگرفته اند. در این پژوهش، یافته های هریک از متون، با مقوله های اساسی ای چون، سلطه، واژگونی و ناخودآگاه ذهنی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتیجه به دست آمده، حاکی از این است که، ذهنیت افراد جامعه، بخصوص زنان، تحت تاثیر ناخودآگاهی است که، حامل خواست گفتمان جنسیتی حاکم می‌باشد. لذا، آنها کنش‌هایی را در پیش می‌گیرند که، نه با خواست و باور خودشان، بلکه القا گفتمان جنسیتی حاکم است که، از آن‌ ها به عنوان ابزاری در جهت بازتولید وضعیت موجود، بهره می‌برد.

علی نژاد (١٣٨٣)در مقاله‌ای بنام “بررسی نسبی گرایانه‌ی مقوله‌ی جنس در راستای تحول زبان فارسی"، با بررسی اجمالی مقوله‌ی جنس از لحاظ تاریخی و مقایسه‌ی آن با مقوله‌ی جنسیت در زبان انگلیسی، مشخص کرده است که در زبان‌های فارسی و انگلیسی،جنسیت در حوزه‌های واژگان و گفتمان کاملا روشن است و بین چگونگی نمود مقوله‌ی جنسیت در زبان و تعیین کننده بودن جایگاه جنس زن در جامعه،ارتباط مستقیمی وجود ندارد.او به این نتیجه رسیده است که زبان فارسی در طول تاریخ حیاتش مقوله‌ی جنسیت را از سطح بنیادین نحو و زیرساخت‌های ذهنی گویشوران، به روساخت گفتمان آنها آورده و چون در روساخت زبان قرار دارد براحتی قابل تغییر است.
پاک نهاد جبروتی(١٣٧۹ :١٢١) بخشی از مقاله‌ی خود را با عنوان “فرا دستی و فرو دستی در زبان” به بررسی بازنمود جنسیت در زبان فارسی اختصاص داده و به صورت مختصر،از آثار جنسیت گرایی در بخش‌های واژگانی و معنایی زبان فارسی سخن گفته است.وی معتقد است از آنجایی که گویشوران زبان فارسی با مقوله‌ای به عنوان طبقه بندی جنسیتی روبرو بوده و طبقات فرادست و فرو دست را تشکیل می‌دهند، جنسیت گرایی شدید خود را در حوزه هایی مانند واژگان و معنا ,به خوبی نشان می‌دهند.
مدرسی در توجیه تفاوت‌های زبانی زن و مرد بیشتر قائل به تفاوت‌های اجتماعی این دو گروه می‌باشد (مدرسی، ١٣۶٨: ١٧۰-١۶۰). او می‌گوید چون هر یک از دو جنس در برخی حوزه‌های فعالیتی فعال تر از جنس دیگر است، اصطلاحات مربوط به آن حوزه مردانه و یا زنانه تلقی می‌شود. مدرسی به الگوهای زبانی ویژه دو جنس نیز اشاره می‌کند و معتقد است در صورتی که زنان و مردان هر جامعه از این الگوها پیروی نکنند، پایگاه اجتماعی ویژه خود را از دست خواهند داد و یا لااقل مورد تمسخر قرار خواهند گرفت. مدرسی به تفاوت میزان تفاوت‌های جنسیتی زبان‌های مختلف نیز اشاره می‌کند (همان، ١۶٢). او به نقل از لیکاف^[۳۸] پایگاه اجتماعی زنان را بی ثبات تر و متزلزل تر از مردان دانسته و انعکاس این پایگاه‌های اجتماعی را در زبان جستجو می‌کند (همان، ١۶۹-١۶٨). از جمله تفاوت‌های منظر گفتمانی زنان و مردان به این نکته اشاره می‌کند که زنان معمولاً از موضعی پرسشگر، مردد و حمایت طلب سخن می‌گویند درحالی که مردان از مواضعی پرخاشگرانه، رقیبانه و کنترل کننده گفتگو می‌کنند.

آقا گل زاده (١٣٨۴) در مقاله‌ای تحت عنوان «روش شناختی تحقیق در تحلیل گفتمان انتقادی » ابراز می‌دارد که برخی از تحقیقاتی که در تحلیل انتقادی انجام می‌شود به دلیل نداشتن آگاهی محققان از روش‌های تحقیق در این حوزه با آشفتگی روش شناختی همراه است.لذا نگارنده سعی نموده که با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی به معرفی روش شناختی برخی از رویکرد‌های پویا و مطرح در تحلیل گفتمان بپردازد.
بر اساس روایت‌های مختلفی که از تحلیل گفتمان ارائه شده است، رهیافت‌ها و رویکرد‌های مختلف نظریه‌ی تحلیل گفتمان شکل گرفته است که تعریف و کارکرد مفهوم گفتمان درآنها به طور قابل توجهی متفاوت می‌باشد.از نظر معنا و مدلول گفتمان، سه نوع تحلیل گفتمانی متصور است: تحلیل گفتمانی۱،روان شناختی اجتماعی۲ و زبان شناسی انتقادی۳.تحلیل گران گفتمانی، گفتمان را به معنای ساختارهای زبانی فرا جمله یا متن تعریف می‌کنند.روانشناسان اجتماعی نیز گفتمان را به صورت یک مفهوم خرد۴ بکار می‌برندو به مطالعه‌ی رابطه و تعامل قدرت و زبان که صرفأ منعکس کننده‌ی قدرت می‌باشد، می پردازند.در این رویکرد، روابط قدرت خارج از زبان شکل می‌گیرد و زبان یا گفتمان تنها آن را باز نمایی یا منعکس می‌کند.بنابراین گفتمان ارتباط منظم و مداومی با ساختارهای کلان اجتماعی ندارد. فراتر از این،چگونگی شکل گیری گفتمان توسط مناسبات قدرت و هم چنین تأثیرات گفتمان بر هویت ها،روابط و باورهای اجتماعی توضیح داده نمی‌شود.
زبانشناسان انتقادی این نوع تعریف از گفتمان را مورد نقد جدی قرار میدهد و آن را بازتاب دهنده‌ی صرف روابط قدرت خارج از ان نمی‌داند بلکه ماهیتی زمانمند برای آن قائل است .در این رهیافت،گفتمان به صورت یک مفهوم کلان تعریف و به کار گرفته می‌شود که فرایند‌های اجتماعی را شکل می‌دهد.در نتیجه نقش اساسی و بنیادی در ایجادو تأسیس هویت‌ها و باورهای اجتماعی دارد.علاوه بر این موجودیتی خودمختار و مستقل است که صرفأ از قدرت اجتماعی نشأت نگرفته بلکه خود نوعی تجلی و نمود قدرت اجتماعی است.
رهیافت گفتمانی که در چارچوب زبانشناسی انتقادی شکل گرفت،تحلیل انتقادی گفتمان نامیده می‌شودکه حاصل تلاشهای فکری و نظری اندیشمندانی چون فوکو،لاکلاو^[۳۹]، موفه^[۴۰] و فرکلاف می‌باشد.تحلیل انتقادی گفتمان، همانگونه که فرکلاف توضیح میدهد،فراتر ازمطالعه و توصیف ساختار و کارکرد کردارهای گفتمانی به بررسی مقولاتی چون مناسبات زبان و قدرت،هژمونی و قدرت،پیش فرض‌های ایدئولوژیک و فرایند‌های ایدئولوژیک در گفتمان،هژمونی و نابرابری در گفتمان می‌پردازد.
در چارچوب تحلیل انتقادی گفتمان نیز تعاریف متفاوتی از گفتمان ارائه شده است.بعضی از تحلیلگران انتقادی،گفتمان را به مثابه‌ی ایدئولوژی تعریف کرده اند با این تفاوت که گفتمان بر خلاف ایدئولوژی واجد ویژگی‌های تقلیل گرایانه، حقیقت مدارانه، جهان شمولی وهژمونی نبوده وجهان بینی را توجیه نمی‌کند.بنا براین گفتمان فراتر از ایدئولوژی سنتی یعنی مجموعه‌ای از اندیشه‌ها و ایده‌ها که کنشگران اجتماعی از طریق آن به توضیح و توجیه کنش سازمان یافته‌ی اجتماعی خود می‌پردازد،می باشد و انواع مختلفی از عمل‌های اجتماعی و سیاسی،نهاد‌ها و سازمان‌ها را نیز در بر می‌گیرد( دهقانی فیروز آبادی،۱۳۸۴ :۲۲-۱۹).
٢-۴-٢ پیشینه مطالعات غیر ایرانی
انتظارات اجتماعی از نقش‌های نسبی زنان و مردان، که به صورت میان متنی بیان می‌شوند، مانع پیشروی به سوی ساختار‌های برابر طلبانه تر می‌شوند. گفتمان‌های جنسیت در رسانه‌های بصری و همچنین شنیداری حائز اهمیت است. به عنوان مثال در زمان نوشتن کتاب مقدمه‌ای بر روند تحلیل گفتمان انتقادی ( مریل و بلور، ١۹٣۴) لباس کودکان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای بریتانیا شدیدا جنسیت محور است: رنگ لباس پسر‌ها آبی، مشکی یا خاکستری یا سفید و یا ترکیبی از این رنگ‌ها است که اغلب با نمادهای رنگینی از تیم‌های فوتبال تزئین می‌شود.رنگ لباس دختر‌ها صورتی و بنفش است اما روی بعضی از لباس‌ها ممکن است به خاطر وحدت ملی در جام جهانی کلمه “انگلیس"-به رنگ نقره ای-و یا یک پرچم کوچک حک شده باشد.جنسیت در اسباب بازی‌های پسران و دختران شدیدا مشخص شده است.همانطور که در بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی،آگهی‌ها بازی‌های کامپیوتری و کتاب‌ها نیز جنسیت مشخص شده است.چند بررسی صورت گرفته روی گفتمان جنسیتی نشان داده است که بر کودکان برای تطبیق با نقش‌های سنتی زنانه یا مردانه فشار‌های اجتماعی وجود دارد.در مورد این که مولفان کتاب‌های مدرسه تا چه اندازه باید تلاش کنند دیدی متقارن نسبت به نقش‌های مذکرو مونث داشته باشندبحث هایی وجود داشته است و استدلال شده که بسیاری از کتاب‌ها نا متقارنی بیشتری را نسبت به آنچه واقعا در جامعه وجوددارد نشان می‌دهند.
سلیتی لیا و جین (٢۰۰٢) اینگونه بیان داشته اند که در در نتیحه‌ی یافته‌ها و پیشرفت‌های نظری در زمینه‌ی گفتمان جنسیتی، جنسیت می‌تواند به عنوان یک موضوع عمیقا متغیر در نظر گرفته شود و حتی در افراد چند چهره و حیله گر ردپای آن را شناخت که سعی می‌کنند در لایه‌های پیچیده تری تقابل جنسیتی را بازنمایی کنند.
تحلیل گفتمانی بخصوص در گفتار و در متون نوشتاری می‌تواند راه هایی را که در آن هویت‌های جنسیتی شرح داده شده، ساخته شده،اجرا شده،فهرست شده، تفسیر و یا با آن ستیز شده است را روشن کند.
فرکلاف در کتاب زبان و قدرت (١۹٨۹) معتقد است که گروه‌های اجتماعی(که بررسی طبقه، قومیت،جنسیت و زبان ) تعریف می‌شوند برای کسب و حفظ قدرت ناگزیرند همواره در نزاع با یکدیگر باشندو تضاد نیز مانند رفاه یا خشونت چرخه‌ای تکرار نا پذیر است.در واقع این تضاد است که موجب تحول و دگرگونی‌های جزیی و بنیادی در نظام‌های اجتماعی می‌شود. زبان نیز یکی از حیطه‌های تضاد است.زیرا گروه‌های اجتماعی می‌کوشند با کنترل زبان اعمال قدرت کنندو در این تضاد، کنترل زبانی پاداش برای گروه‌های فرو دستی است که زبان را تحت کنترل خود می‌گیرند.
کنترل زبانی مورد توجه فر کلاف در “زبان جنسیت زده” دیده می‌شود. در واقع جنسیت زدگی زبانی شیوه‌های مناسب برای کنترل زبان توسط گروه‌های برتر است.
تانن به زبان شناسی جنسیت از منظر گفتمانی می‌پردازد.او معتقد است که برقراری ارتباط فقط به معنای ادای منظور و مقصود نیست.بلکه کیفیت ادای مقصود (فارغ از معنای آن) که معمولا تحت تاثیر بافت فرهنگی یک جامعه است در شکل دهی به مقصود نهایی بسیار مهم است تانن(١۹۹۵: ١٣٨) . وی یکی از عوامل دوام سبک‌های ویژه گفتاری هر یک از دو جنس را تمایل هر یک به برقراری ارتباط بیشتر با همجنسان خود می‌داند.
فوکو گفتمان را به صورت شبکه‌های معنایی یا نظامی از اشیاء تعریف می‌کند که رفتار آدمی را شکل میدهدند.
از آراء فوکو (١۹۵۶)در باب گفتمان،چند اصل را می‌توان استنتاج کرد. اول،گفتمان امری فراگیرو شامل است که خارج از آن نمی‌توان اندیشید و فرار از آن ممکن نیست.دوم،گفتمان یک شبکه‌ی معنایی به هم پیوسته‌ای است که ذهن جمعی را می‌سازد.سوم،این ذهن جمعی بر ساخته‌ی گفتمان دائمأ در حال تنازع و تحول است که علاوه بر توضیح استمرار و ثبات امور، مبین تغییر و دگرگونی‌ها نیز می‌باشد.
رویکرد لاکلاو (١۹٨۴) به گفتمان،شبیه دیدگاه بنونیسته استعلائی است.یعنی گفتمان قبل از هر چیزوجود دارد که شناخت و کنش انسان را معنا می‌بخشد و تنها از طریق آن او قادر است جهان را فهم و درک کند.لاکلاو و موفه گفتمان را مجموعه‌ای معنادار از علائم و نشانه‌های زبان شناختی و فرازبان شناختی که فراتر از گفتار و نوشتار می‌روند،تعریف می‌کنند.
پنی کوک^[۴۱] (۱۹۹۴، ۱۳۴-۱۳۳) نظریاتش را در باره‌ی رویکردهای تحلیل گفتمان و تحلیل انتقادی گفتمان اینگونه ابراز میدارد که هر رویکردی در پژوهش‌های زبانشناسی اعم از نظری و کاربردی ارزشمندند. رویکرد تحلیل گفتمان به ما کمک می‌کند تا توجهمان را به موضوعات ذیل معطوف داریم: گونه‌های گفتمان، رابطه‌ی بین گفتمان و دانش پس زمینه‌ای، آگاهی از تعامل موجود در کلاس درس، چگونگی ساخته شدن متون، چگونگی به نوبت سخن گفتن در فرهنگ‌های متفاوت و آیا مواد درسی با آگاهی نسبت به گفتمان طراحی شده اند یا نه.دومین رویکرد یعنی تحلیل انتقادی گفتمان به ما کمک می‌کند تا نسبت به اینکه چگونه کاربرد زبان همیشه با مسائل قدرت مرتبط است و نسبت به اینکه چگونه از شرایط وسیعتر واقعیات اجتماعی که همواره در متن حضور دارند اطلاع حاصل کنیم.
پنی کوک در باره‌ی این سؤال که آیا رویکردهای زبان شناسی کاربردی و تحلیل گفتمان انتقادی با موضع فوکو غیر قابل انطباق اند می‌گوید: «مسلمأ یکی از پاسخ‌ها این است که این‌ها غیر قابل انطباق نیستند .مثلا آیا نمی‌توان این مواضع فکری را در امتداد یک پیوستار مرتب کرد؟یعنی اینگونه فکر کنیم که در یک سو تحلیل گفتمانی با مبنای کاملا زبان شناختی قرار داد-که در اینجا گفتمان فقط به شیوه‌ی به هم متصل شدن جمله‌ها باز می‌گردد-و به تدریج که به سوی دیگر این پیوستار می‌رویم به اهمیت متن افزوده می‌شود تا به نقطه‌ای می‌رسیم که زبان زیر مجموعه‌ی گفتمان قرار می‌گیرد.
یکی از اجزای مهم ایدئولوژی مناسبات قدرت است.گفته شده است که آدمی بر حسب طبیعت، زیاده جو است و برای تفوق و برتری بر دیگران به هر کاری دست می‌زند، اینکه کسی به زور متوسل می‌شود،التماس می‌کند، خوش اخلاقی می‌کند، بد اخلاقی می‌کند، متکبر است، متواضع است، مودب است یا بی ادب، همه در راستای تحقق یا به هم زدن تناسب قدرت است(یورگنسن و فیلیپس^[۴۲]،٢۰۰٢ :١٢) .
در زبان شناسی، ایدئولوژی به مجموعه‌ای از عقاید، برداشت‌ها و ارزش‌های نظام مندی که در یک جامعه یا بخشی از آن ساری و جاری است اطلاق می‌شود. ممکن است افراد جامعه از نظر روانی به این عقاید، برداشت‌ها و ارزش‌های عمومی خود آگاهی نداشته باشند، ولی اعمال و رفتار آنها در داخل این نظام شکل خاصی به خود می‌گیرد و گفته‌ی ساخته و پرداخته‌ی نظام مند آنها با توجه به همین ایدئولوژی تبیین و توجیه می‌شود و معنای خاص خود را پیدا میکند(یارمحمدی،١٣٨٣:۹۹ )
٢-۴-٣ مروری بر پیشینه‌ زبان شناسی جنسیت
پژوهش‌های حوزه‌ی زبان شناسی جنسیت از اوایل دهه ٧۰ میلادی آغاز شد. این نوع پژوهش‌ها در آغاز بیشتر معطوف به بررسی تاثیر متغیر جنسیت در رفتار کلامی افراد در سطح آوایی و نیز شیوه‌ی تعامل بود(وداک و بنکه،٢۰۰٧)^[۴۳]، ساپیر^[۴۴](١۹٢۹)، میلز^[۴۵](٢۰۰٣)، گوردن^[۴۶](٢۰۰٣)، لیکاف^[۴۷](١۹٧٣)، تانن^[۴۸](١۹۹۵)، وارداف ^[۴۹](٢۰۰۶)، و…از جمله افرادی هستند که در باره‌ی زبانشناسی جنسیت پژوهش هایی انجام داده اند.
٢-۴-۴ تانن، زبانشناسی جنسیت
تانن به زبانشناسی جنسیت از منظر گفتمانی می‌پردازد. او معتقد است که برقراری ارتباط فقط به معنای ادای منظور و مقصود نیست، بلکه کیفیت ادای مقصود (فارغ از معنای آن )که معمولا تحت تاثیر بافت فرهنگی یک جامعه است در شکل دهی به مقصود نهایی بسیار مهم است (تانن،١۹۹۵:١٣٨ ). وی یکی از عوامل دوام سبک‌های ویژه گفتاری هر یک از دو جنس را تمایل هر یک به برقراری ارتباط بیشتر با همجنسان خود می‌داند (همان،١٣۹ )
وارداف نیز با تمایز گذاشتن میان” جنس زیست شناختی ” و “جنسیت فرهنگی-اجتماعی ” مسئله‌ی جنسیت در زبان را بیشتر، پدیده‌های فرهنگی و بافت محور تلقی می‌کند (وارداف،٢۰۰۶: ٣١۶-٣١۵).با این حال وی قائل به دو نظام جنسیتی طبیعی و دستوری در زبان‌ها می‌شود (همان،٣٢۰) . به علاوه او به تفاوت‌های آوایی و زبر زنجیری، واژگانی، دستوری،معنایی و گفتمانی یا ارتباطی نیز اشاره می‌کند(همان، ٣٢۰ -٣١٨). او به سه رویکرد غالب برای توجیه تفاوت‌های زبانی در دو جنس به شرح زیر اشاره میکند:تفاوت زیست شناختی زن و مرد، تسلط مرد بر زن و تفاوت اجتماعی زن و مرد . در رابطه با تفاوت‌های اجتماعی زن و مرد به گرایشات دو جنس به موضوعات متفاوت برای گفتگو اشاره می‌کند و تفصیل یا اختصار در کلام را ناشی از علائق زیر بنایی هر یک می‌داند .سپس به استراتژی‌های ارتباطی نظیر بحث و مجادله، واکنش نشان دادن( سوال کردن، تشویق به صحبت کردن،تایید) قطع گفتار، اهداف مختلف آن(همدلی،کنترل و مانند آن) و تفاوت آن در دو جنس می‌پردازد(همان،٣٢۶) .مبحث دیگری که وارداف مطرح می‌کند، مبحث جنسیت زدگی و امکان برنامه ریزی جنسیتی زبان هاست.وارداف معتقد است با تغییر صوری زبانها نمی‌توان به تحولی اساسی در جهت رفع تبعیض‌های جنسیتی دست یافت.به نظر او این تبعیض‌ها وقتی رفع می‌شوند که مبانی فکری زنان و مردان تغییر کرده باشد(همان،٣٣١) .
مفهوم جنسیت یک مفهوم ایستا نیست که در طول زمان و از جامعه‌ای به جامعه دیگر (به بیان دقیقتر از یک شبکه اجتماعی به شبکه اجتماعی دیگر) ثابت و یکسان بــاقی بماند. این مفهوم را باید در طیفی که یک سر آن جنسیت زیست­شناختی و سر دیگر آن جنسیت فرهنگی است، مشاهده کرد و بنابراین لازم است که این مفهوم در هر بافت، هر جامعه زبانی و حتی هر گروه اجتماعی دوباره تعریف کرد.
در مطالعات زبانشناسی جنسیت، معمولاً «بافت» به چند متغیر اجتماعی مجزا از هم با تعاریف سنتی غیر بافت محور مانند سن، تحصیلات، طبقه اجتماعی، شغل و … محدود می­ شود؛ و این درحالی است که «بافت» شبکه‌ای از روابط این متغیرهاست. یعنی لازم است که پژوهشگر این حوزه برای ترسیم این بافت به تلفیق متغیرها بر اساس الگوی فرهنگی مربوط به هر جامعه بپردازد. در واقع، این بدین مفهوم است که پژوهش‌های این حوزه باید از نظریه‌های اجتماعی مرتبط بهره بگیرند، چرا که معمولاً این نوع مطالعات به گزارش آمار و ارقام مطالعه میدانی ختم شده و هیچ گونه توصیف و تحلیل اجتماعی به همراه ندارند. رویکرد بافت مدار در مطالعات زبانشناسی جنـــسیت و به بیان ساده تر تلفیق و ترکیب رفتارهای زبانی و غیر زبانی که محل تلاقی جـــامعه شناسی زبان و تحلیل گفتمان است لازم و ضروری است .
جنسیت در مفهوم تلفیقی آن (که از مؤلفه‌های زیست­شناختی، روانشناختی، فرهنگی و اجتماعی تشکیل شده است) یکی از مؤلفه‌های هویت‌های فردی و اجتماعی است. به همین دلیل، رابطه زبان و جنسیت زیرمجموعه‌ای از رابطه زبان و هویت است. به این ترتیب، در مطــالعات زبانشناسی جنسیت، زبان و رفتار زبانی سرمایه نمادین بیان هویت‌های جنسی تلقی می‌شود.
علاوه بر این که بیشتر مطالعات این حوزه فقط در مورد یک زبان یعنی انگلیسی انجام شده اند، مطالعات زبانشناسی جنسیت در سایر زبان‌ها و از جمله زبان فارسی نیز با الگوبرداری صرف و بدون هرگونه بومی سازی با بافت فرهنگی مرتبط انجام شده است.
زبانشناسی جنسیت دارای ابعاد مختلفی است. برخی از این ابعاد عبارتند از: عناصر زبانی جنسیتی در نظام ساختاری زبان که ممکن است در آواها، تکواژها، واژه ها، نظام صرفی، نحوی و گفتمانی زبان‌ها ظاهر شوند؛ کاربردهای زبانی مختلف جنسیت ها، مشخصه‌ های گفتمانی تعاملات مختلف جنسیت‌ها با هم و بالاخره برنامه ریزی جنسیتی زبان به عنوان زیرشاخه‌ای ازتحلیل انتقادی گفتمان و برنامه ریزی زبان به این ترتیب مشاهده می‌شود که این حوزه، حوزه‌ای میان رشته‌ای است که پژوهش در آن مستلزم استفاده ازنظریه‌های زبانشناسی، جامعه شناسی، روانشناسی، مردم شناسی و تحلیل گفتمان است.
توصیف ساختار زبان فارسی از بعد عناصر زبانی جنسیتی و طبقه بندی انواع این عناصر لازم و ضروری می کند. پژوهش هایی که تاکنون در ارتباط با زبانشناسی جنسیت و زبان فارسی انجام شده است، بیشتر در حوزه کاربردهای زبانی مختلف جنسیت‌ها بوده است، با این حال در بیشتر این آثار تحلیل‌های جامعه شناختی و بافتی انجام نشده است و محققان کار را به گزارش آمار و ارقام ختم نموده اند. در مورد مشخصه‌ های گفتمانی تعاملات مختلف جنسیت‌ها با هم نیز اگرچه پژوهشهای انگشت شماری انجام شده است هیچ یک در جهت توصیف جامع این گفتمان‌ها نبوده است و بالاخره در حوزه برنامه ریزی جنسیتی زبان فارسی هیچ پژوهش نظام مند و علمی انجام نشده است.
خلاصه فصل
تحلیل گفتمان انتقادی تحت تأثیر زبان‌شناسی انتقادی و اندیشه‌های فوکو^[۵۰]، هابرماس^[۵۱]، گرامشی^[۵۲] و آلتوسر ^[۵۳]ارتباط وثیقی میان زبان، ایدئولوژی و قدرت می‌بیند. هدف از تحلیل انتقادی، یک گفتمان کشف این ارتباط و نشان دادن باورها و ارزش‌های ایدئولوژیکی است که به‌صورت طبیعی و عقل سلیم جلوه یافته‌اند. در تحلیل گفتمان انتقادی رویکردهای متفاوتی وجود دارد. امتیاز رویکردهای فوکو و فرکلاف این است که گفتمان را به‌عنوان یک رخداد زبانی، بخشی از عمل اجتماعی به‌حساب می‌آورد. به بیان دیگر، وی برخلاف لاکلاو و موف، که همه‌ی پدیده‌های اجتماعی را گفتمانی می‌شمارند، به جنبه‌های غیرگفتمانی امور اجتماعی توجه دارد و گفتمان را با این امور غیرگفتمانی تفسیر و تحلیل می‌کند؛ زیرا وی تحلیل گفتمان را به‌تنهایی، و بدون توجه به ابعاد غیرگفتمانی برای تبیین کنش اجتماعی کافی نمی‌داند. به همین جهت، به نظر می‌رسد رویکرد فرکلاف، به لحاظ روشی نیز از قدرت تبیین‌کنندگی بیشتری برخوردار است. روش‌شناسی فرکلاف، متشکل از سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین است. هریک از اینها ناظر به یکی از ابعاد سه‌گانه‌ی گفتمان در دیدگاه وی است. ارتباط میان این ابعاد سه‌گانه، گفتمان و مراحل سه‌گانه روش‌شناختی را به شکل زیر می‌توان ترسیم کرد.
منبع:(فرکلاف،١۹٨۹:۴٨)
فصل سوم
روش شناسی پژوهش
۳-۱- مقدمه

در نانوذرات فلزی تشدید پلاسمون سطحی مسئول خواص نوری منحصر به فرد آنهاست. پلاسمون سطحی برانگیختگی نوسانات تجمعی بار در فصل مشترک فلز و دیالکتریک است [۲۰].
هنگامی که فرکانس نور فرودی به نانوذرات فلزی، با فرکانس پلاسمون سطحی برابر باشد، تشدید پلاسمون سطحی اتفاق می افتد. فرکانس تشدید پلاسمون سطحی در نانوذرات فلزی به شکل، اندازه و محیطی که نانوذرات در آن قرار دارند بستگی دارد[۲۱]. بررسی دقیق رابطه فرکانس پلاسمون سطحی با اندازه نانوذرات تنها در شکلهای ساده امکان پذیر است. تئوری مای به بررسی برهمکنش نور با نانوذرات کروی شکل فلزی میپردازد و محل تشدید پلاسمون سطحی در طیف نوری نانوذرات کروی شکل فلزی را به خوبی محاسبه میکند[۲].
در فلزات نجیب، زمانى که اندازه ى ذره به چند ده نانو مى‌رسد، یک جذب خیلى قوى مشاهده میشودکه جذب پلاسمون سطحی نامیده میشود، از سال ها پیش مورد استفاده قرار گرفته است.
محلول کلوئیدى از نانوذرات طلا به دلیل جذب پلاسمون سطحى، رنگ قرمز شدیدى را از خود نشان مىدهند.
وجود یک فصل مشترک بین مواد با ثابت دى الکتریک مختلف، ممکن است به فرایندهاى تحریک ویژه ى سطحى منجر شود. فصل مشترک میان ماده اى با ثابت دى الکتریک مثبت و ماده اى با ثابت دى الکتریک منفى مثل فلزات، می‌تواند باعث انتشار امواج الکترومغناطیسى ویژه اى شود که امواج پلاسمون سطحى خوانده مى شود و در محدوده ى نزدیک سطح باقى مى ماند. این تشدید پلاسمون سطحى، به وسیله ى حرکت همدوس الکترونهاى نوار هدایت، که با میدان الکترومغناطیس برهم کنش مىکند، به وجود میآید. فرکانس و پهنای جذب پلاسمون وابسته به شکل و اندازه ى نانوذرات فلزى است، و به همان نسبت به ثابت دى الکتریک محیط و فلز هم وابسته است. فلزات نجیب مثل مس، نقره و طلا داراى یک تشدید پلاسمون مرئى بسیار قوى هستند، این در حالى است که بسیارى از دیگر فلزات واسطه، فقط یک باند جذبى ضعیف و پهن در ناحیهى فرابنفش دارند.

ابتدا مختصری از طرح مورد استفاده را توضیح خواهیم داد و مدل درود^[۴۸] را بررسی می‌کنیم.
۲-۳ ساختار نقطه کوانتومی پلاسمونی
ساختار نقطه کوانتومی پلاسمونی که برای استفاده به عنوان نشر کننده نور با درخشندگی بالا قبلاً توسط ر.ک.جین و همکاران^[۴۹] پیشنهاد شده بود [۲۵-۲۲] ، شامل یک نقطه کوانتومی محصور در یک نانو پوسته فلز نجیب مناسب (معمولا طلا یا نقره ) میباشد. ما در این پایان نامه از نانو فلز مس استفاده کرده ایم. همان طور که به صورت طرح وار در شکل۲-۳ نشان داده شده است برای ساختار تک نقطه کوانتومی هم مرکز با یک لایه مناسب عایق دی الکتریک بین نقطه کوانتومی و پوسته فلزی به منظور به حداقل رساندن گذار غیر تابشی^[۵۰] و بهینه سازی افزایش تشدید پلاسمونی میباشد. نور را از بیرون به این ساختار که درون آب قرار دارد میتابانیم، سپس میدان الکتریکی را در هر نانوپوسته به دست میآوریم.
شکل۲-۳: طرح واره نقطه کوانتومی پلاسمونی دو پوسته ای با جدا کننده دی الکتریک
در ساختار نقطه کوانتومی پلاسمونی که به صورت مناسب طراحی و بهینه سازی شده است، لایه های پوسته نانویی فلزی و دی الکتریک نه تنها به افزایش میدان الکتریکی در مرکز نانو ساختار در نتیجه افزایش روشنایی نانو ذرات کمک خواهد کرد ،بلکه نقاط کوانتومی از نظر شیمیایی از بافت ایزوله خواهد شد و به طور قابل توجهی سمیت چنین ذرات نانویی را کاهش خواهد داد[۱۲]. نقطه کوانتومی سلنید کادمیوم به دلیل دارا بودن کادمیوم سمی است. و هر چه اندازه این نقطه ها کوچکتر باشد راحت‌تر در بافت بدن نفوذ میکند. حال اگر توسط نانو لایه های دی‌الکتریک و فلز، نقطه های کوانتومی را روکش کنیم، هم اندازه‌ ساختار بزرگ می‌شود و هم نقطه کوانتومی سلنید کادمیوم از نظر شیمیایی از بافت جدا می‌شود.
۲-۴ روش ریاضی استفاده شده برای محاسبه تابع دی الکتریک نانوپوسته
فلزی
در اینجا ابتدا به بررسی تابع دیالکتریک نانو پوسته فلزی میپردازیم. مدل درود عموماً مدل مناسبی برای بررسی رفتار رساناها میباشد.
۲-۵ بررسی مدل درود
پاسخ اپتیکی فلزات توسط تابع دی الکتریک آنها شناخته میشود. آزمایشهای مختلفی برای محاسبه تابع دیالکتریک انجام شده است. مدل درود در مورد فلزات ساده به خوبی با نتایج تجربی همخوانی دارد.
۲-۵-۱ مدل درود در فلزات
در این مدل فرض میکنیم که بارهای الکتریکی تحت تأثیر مستقیم میدان خارجی باشند اما اگر یک نیروی تعدیل کننده به آن‌ ها وارد شود. از نظر مکانیک کلاسیک و با توجه به قانون دوم نیوتن می‌توان این مدل را به صورت زیر بیان کرد[۲۵]:

تاجرورشکسته نیز به مستفاد از مواد ۴۱۳ و ۵۵۷ ق.ت. نمی تواند مال خود را وقف کند و اقدام او باطل خواهد بود.
به نظر می رسد حکم قصد واکراه و اشتباه و اضطرار در وقف همان است که در سایرعقود جریان دارد و در مواد ۱۹۱ – ۱۹۵ – ۱۹۹ – تا ۲۰۹ ق.م. تعیین تکلیف شده است.
فقها غالباً مسلمان بودن واقف را شرط نمی دانند و کافر می تواند طبق مقررات اسلام یا مذهب خود مالش را وقف کند لیکن در این مورد به بحث «جهت وقف» که بعداً ذکر خواهد شد بایستی توجه گردد.

گفتار دوم : موقوف علیه
بند اول : منتفعین از موقوفه
در وقف خاص ، موقوف علیهم ممکن است اشخاص معین و محصوری باشند که در عرض یکدیگر یا در طول هم به ترتیب از منافع عین استفاده می کنند. این اشخاص امکان دارد از اعضای یک خانواده باشند که در نسلهای متوالی و به تبعیت هم حق انتفاع می یابند مانند وقف بر اولاد نسلاً بعد نسل همچنان که امکان دارد عنوانآنها به دلیل سمتی که پیدا می کنند متوالیاً به وجود آید مانند کارکنان یک موسسه معین یا یکی از بقاع متبرکه لیکن در وقف عام موقوف علیه یا بخشی از جامعه است که قبل احصاء نمی باشد مانند طلاب علوم دینی و یا این که جهات است مانند مشاهد مشرفه و مدارس و مساجد و یا مصالح عامه است مانند ساختن پلها و راه ها و کاروانسراها و یا عزاداری ائمه معصومین؛ بنابراین در این گونه موارد موقوف علیه تحت عنوان «کلی» در می آید مانند بیماران و بیمارستانها و دانشجویان و غیره.
این تقسیم بندی چه از نظر اداره کنندگان موقوفه و چه از نظر شرایط موقوف علیه دارای آثار است ، مثلاً در وقف عام محلوظ بودن عنوان کافی است هر چند موقوف علیهم در آن هنگام وجود نداشته باشند. مثلاً اگر شخصی مالش را بر بیماران سرطانی شهر خود وقف نماید لزومی ندارد که در آن موقع چنین بیماری وجود داشته باشد به خلاف وقف خاص که موقوف علیه در وقف ایجاب وقف باید به وجود آمده باشد.
۱- به مستفاد از مواد ۴۵ و ۶۹ و ۷۰ ق.م. در وقف خاص لازم است که موقوف علیه هنگام عقد یعنی در وقف ایجاب موجود باشد و تاریخ قبول یا قبض مناط نیست و اگر ابتدای وقف منفصل از زمان ایجاب باشد وجود موقوف علیه در ابتدای شروع وقف شرط می باشد مانند آن که کسی خانه خود را ابتدای سال آینده که فرزندش به دنیا خواهد آمد برای او وقف کند که در این صورت وجود فرزند در آن زمان کافی برای صحّت وقف است. در مورد وجود موقوف علیه به موارد زیر توجه شود :
الف- ماده ۴۵ ق.م. هر چند در بحث حق انتفاع آمده است لیکن از وحدت ملاک آن می توان در مورد وقف هم استفاده نمود. ماده نامبرده می گوید: «در موارد فوق حق انتفاع را فقط درباره شخص و یا اشخاصی می تواند برقرار کرد که حین ایجاد حق مزبور وجود داشته باشند ولی ممکن است حق انتفاع تبعاً برای کسانی هم که در حین عقد به وجو نیامده اند برقرار شود و مادامی که صاحبان حق انتفاع موجود هستند حق مزبور باقی و بعد از انقراض آنها حق زایل می گردد».
ب- ماده ۶۹ ق.م. می گوید: «وقف بر معدوم صحیح نیست مگر به تبع موجود»:
اولاً – این ماده ضمن آن که لزوم موجود بودن موقوف علیه را تایید می کند ، به طور استثنا وقف بر معوم به تبع موجود را جایز می شمارد. منظور از «مَن تَبع» کسی است که بعداً از موجود به وجود می آید مانند آن که کسی مالی را برای برادرش که وجود دارد وقف کند و مقرر دارد که پس از برادرش اولاد او به ترتیب نسل از موقوفه منتفع شوند در حالی که هنگام وقف کند و مقرر دارد که پس از قوت او اولاد خواهرش از آن منتفع گردند در حالی که هنوز خواهرش اولاد ندارد ، به لحاظ این که اولاد خواهرش «مَن تَبَع» برادرش نمی باشند و از او به وجود نمی آیند نسبت به آن وقف باطل خواهد بود.
ثانیاً – با توجه به مراتب فوق برای صحت این گونه وقف کافی است که موقوف علیه هنگامی که حق انتفاع به او تعلقمی گیرد ، موجودد باشد و ضرورتی ندارد که هنگام عقد هم موجود باشد و بنابراین طبقه موجود موقوف علیهم واسطه حمل این حق به معدوم که بعداً موجود می شود خواهند بود و نباید بین موقوف علیه موجود و موقوف علیه معدوم که بعداً به وجود خواهد آمد انقطاع زمانی صورت گیرد.
ثالثا – فقها اتفاق نظر دارند که وقف بر معدوم بودن آن که «من تبع» موجود باشد باطل است ، و چه واقف در هنگام عقد بداند که موقوف علیه وجود ندارد و چه گمان کند که زنده است و بعد معلوم شود در آن هنگام موجود نبوده است ، در هر حال وقف باطل خواهد بود.
رابعاً – بعضی از نویسندگان و فقها از جمله مرحوم حائری شاه باغ می گوید : اگر کسی وقف کند بر معدوم و پس از آن بر موجود مانند آن که وقف کند بر شخصی که فوت شده است و پس از آن بر اولاد او که زنده اند ، وقف منقطع الاول و باطل است و اگر وقف کند بر موجود و پس از آن بر معدوم و بعد از آن بر موجود مانند آن که مالی وقف کند بر شخصی که زنده است و پس از آن بر پدر آن شخص که فوت کرده است و بعد از آن بر اولاد آن شخص که زنده هستند ، وقف منقطع الوسط و نسبت به موجود مرتبه اول صحیح و نسبت به وسط و مابعد آن باطل است زیرا انقطاع وسط باعث انقطاع ما بعد هم میشود. محمد بروجردی عبد نیز بر همین عقیده است. ^[۶۱]
ج- ماده ۷۰ ق.م. می گوید «اگر وقف بر موجود و معدوم معاً واقع شود نسبت به سهم موجود صحیح و نسبت به سهم معدوم باطل است.» از قید «معاً» در این ماده معلوم می گردد که اگر وقف بر موجود و معدوم در عرض هم واقع شود ، بطلان وقف در مورد معدوم سرایت به موجود نمی کند و به عبارت دیگر عقد واحد به عقد متعدد ، منحل می شود.
۲- گفته شد که در وقف خاص وجود موقوف علیه هنگام ایجاب وقف لازم است ، و این مساله می تواند مطرح گردد که آیا «حمل» موجود شناخته می شود یا خیر؟ بعضی از نویسندگان مانند محمد بروجردی عبده و مصطفی عدل مساله را مسکوت گذاشته و بعضی مانند دکتر امامی^[۶۲] و دکتر کاتوزیان^[۶۳] وقف را صحیح می دانند.
برخی از فقها وقف بر «حمل» را باطل می دانند ، مثلاً محقق در شرایع^[۶۴] می گوید: «لو وقف علی معدوم ابتداءً لم یصح کمن وقف علی من سیولد او علی حمل لم ینفصل». علامه حلّی در تذکره^[۶۵] به استدلال این که حیات حمل متیقن نیست آن را جایزه نمی داند .
سید محمد جواد حسینی عاملی در مفتاح الکرامه^[۶۶] و محمد حسین نجفی در جواهر الکلام^[۶۷] و شهید ثانی در مسالک^[۶۸] نیز بر همین عقیده اند لیکن استدلال بعضی بر این است که حمل در حکم معدوم است و بعضی می گویند حمل دارای اهلیت تملک نیست. امام خمینی نیز در تحریر الوسیله^[۶۹] وقف بر حمل قبل از تولد را صحیح نمی داند. طباطبایی در عروه الوثقی در یک بحث کلی حمل را مانند طفل شیرخوار موجود می داند.
می توان گفت و قف به معنی تملیک مال به موقوف علیه نیست بلکه منظور انتقال بردن از مال است و چه مانعی دارد که حمل پس از تولد از مال موقوفه منتفع گردد و چون پس از زنده به دنیا آمدن مانند انسانهای دیگر است نمی توان گفت که قبل از تولد به منزله معدوم است و یا قابلیت تملک را ندارد.
ماده ۹۵۷ ق.م. می گوید: «حمل از حقوق مدنی متمتتع می گردد مشروط بر این که زنده متولد شود» و چون «موقوف علیه» واقع شدن یک نوع حقوقی مدنی است لذا حمل می تواند موقوف علیه قرار گیرد مشروط بر این که زنده متولد شود؛ در نتیجه تا زنده متولد نشود حق انتفاعی که برای او معین شده مشروط و معلّق است.
به طوری که می دانیم قانونگذار مدنی در ماده ۸۵۱ مقر نموده است که حمل می تواند موصی له واقع گردد و در ماده ۸۷۵ پیش بینی نموده است که حمل می تواند وارث باشد و در ماده ۱۲۷۰ حمل مقرله واقع می شود و در تمام موارد این حق ناظر به موردی است که حمل زنده به دنیا آید هر چند فوراً پس از تولد بمیرد ، لیکن باید متذکر شد که چون در وصیت و ارث و اقرار ، حمل به طور مشروط مالک می شود لذا زنده متولد شدن وی کاشف از این است که از هنگام فوت موصی یا مورث یا تاریخ اقرار مالک شده است. اما در مورد وقف چون حمل مالک نمی شود و حق انتفاع او از زمانی است که متولد شده است لذا منافع بین زمان وقف تا زمان تولد متعلق به خود واقف است و چون تا زمان تولد وقف تحقق پیدا نکرده است واقف می تواند تا این زمان از وقف رجوع کند و در زمان تولد است که مال حبس و فک ملک می گردد و قبل از ان مال در ملکیت واقف است.
۳- فقهای حنفی و شافعی و حنبلی وقف بر حمل را که مستقلاً صورت پذیرد باطل می دانند لیکن مالکیه و زیدیه آن را صحیح شمرده اند اما اگر وقف بر حمل به تبع موجود باش فقهای مذکور آن را صحیح می دانند. ^[۷۰]
یکی دیگر از شرایط موقوف علیه این است که وی بتواند شرعاً و قانوناً صاحب حق انتفاع شود ، بنابراین به همان نحو که کافر نمی تواند مالک قرآن گردد حق انتفاع از آن را هم نخواهد داشت زیرا یکی از آثار مالکیت این است که صاحب حق بتواند از مال منتفع گردد. همچنین اگر موقوفه ملک مزروعی باشد تبعه خارجه نخواهد توانست موقوف علیه واقع شود زیرا طبق قانون مصوب ۱۶ خرداد ۱۳۱۰ تبعه خارجه نمی تواند در ایران ملک مزروعی داشته باشد و هر چند در این جا هم موقوف علیه مالک رقبه مورد وقف نمی شود لیکن چون مبنای حکم این است که حاکمیت سیاسی و اقصتادی دولت ایران بر سرزمین خود حفظ شود لذا وقف املاک مزروعی بر خارجیان نیز هما ننتایج نامطلوب سیاسی و اقتصادی را که در مورد مالکیت مطرح است در بر خواهد داشت؛ اما اگر وقف بر عناوینی شود که خارجی هم مصداق آن قرار گیرد مانعی نخواهد داشت مانند وقف بر زائرین آستان قدس رضوی و یا نمازگزاران مسجد گوهرشاد.

۵- وقف بر بقاغ متبرکه را نمی توان گفت وقف بر ابنیه و ساختمان است که قابلیت تملک را ندارد بلکه در واقع امر وقف بر مصالح عمومی و امور خیریه است به همان نحو که وقف برای حمایت از حیوانات در واقع امر بر بریات است.
محقق در شرایع می گوید : وقف بر مصالح عامه مانند مساجد و پلها صحیح است زیرا در حقیقت وقف بر مسلمین است که در مصالح خاص مصرف می شود.
۶- به موجب ماده ۷۱ ق.م. «وقف بر مجهول صحیح نیست.» از این ماده مستفاد می شود که موقوف علیه باید معلوم و معین باشد و مبهم و مردد نباشد؛ پس اگر خصوصیات موقوف علیه در عقد ذکر نشده باشد و نتوان او را تشخیص داد و یا آن که مالی بر یکی از دو یا چند نفر یا بر یکی از مساجد بودن تعیین ، وقف گردد باطل خواهد بود زیرا وقف اختصاص منفعت به موقوف علیه است که این امر با ابهام و تردید منافات دارد .^[۷۱]
بدیهی است دادرس تا جایی که مقدور باشد باید کوشش کند که از چنین وقفی رفع ابهام کند و غرض واقف را دریابد و تنها در مواردی حکم به بطلان دهد که امکان تفسیر نباشد. فقها غالباً برای اوقافی که منظور واقف روشن نیست تفسیرهای قائل شده اند. مثلاً امام خمینی در تحریر الوسیله^[۷۲] می گوید :
۱- اگر مسلمانی وقف بر فقرا نماید منظور فقرای مسلمان خواهد بود.
۲- اگر کافر مالی برای فقرا وقف کند منظور فقرای مذهب خودش می باشد.
۳- اگر واقف شیعه
باشد ، وقف بر فقرا منصرف به فقرای شیعه است.
۴- اگر وقف بر مومنین باشد انصراف به دوازده امامی دارد.
۵- اگر وقف «فی سبیل الله» یا بریات باشد در هر امری که ثواب داشته باشد صرف خواهد شد.
۶- اگر وقف بر ارحام و اقارب گردد باید از عرف کمک خواست و اگر قید «الاقرب فالاقرب» شده باشد به کیفیت طبقات ارث خواهد بود.
۷- اگر وقف بر اولاد باشد شامل پسر و دختر و خنثی خواهد بود و منافع بین آنها بالسویه تقسیم می شود و اگر وقف بر اولاد اولاد باشد پسر و دختر را چه ذکور و چه اناث شامل خواهد شد.
۸- اگر وقف بر ذریّه باشد شامل پسران و دختران و اولاد آنها خواهد بود و تمامی درجات را شامل خواهد شد و فرض بر تساوی است.
۹- اگر وقف بر اولاد و اولاد اولاد شود تمامی درجات را شامل خهواهد شد.
۱۰- اگر بگوید : وقف نمودن بر اولاد و بعد برای فقرا ، مختص به بطن اول اولاد خواهد بود.
۱۱- اگر وقف بر اولاد ذکور نسلاً بعد نسل باشد مختص به ذکور از اولاد ذکور در تمام درجات خواهد بود و شامل ذکور از اولاد اناث نخواهد شد.
۱۲- اگر وقف بر اولاد نسلاً بعد نسل باشد مختص به ذکور از اولاد ذکور در تمام درجات خواهد بود و شامل ذکور از اولاد اناث نخواهد شد.
۱۲- اگر وقف بر اولاد نسلاً بعد نسل و بطناً بعد بطن شود منظور وقف به ترتیب و در طول هم خواهد بود. در همین راستا رای وحدت رویه شماره  می گوید : «مستفاد از صرف عبارت نسلاً بعد نسل در مورد وقف و تولید و وصایت ترتیب است نه تشریک از این قرار که هرگاه یکی از نسل موجود با داشتن فرزند فوت شود فرزند او با باقی ماندگان نسل در انتفاع از مورد وقف یا در امر تولید یا وصایت نمی تواند شرکت نماید و مادام که چند نفر و حتی یک نفر هم از نسل مقدم وجود داشته باشد نوبت به نسل بعد نخواهد رسید و همچنین است در مورد عبارت «طبقه بعد طبقه…».
۱۳- اگر بگوید وقف بر اولادم «طبقه بعد طبقه …» نمودم هر کدام که مردند سهم او به فرزندش می رسد و اگر اولاد او متعدد باشند بین آنها بالسویه تقسیم می گردد و اگر یکی از آنان بمیرد و فرزند نداشته باشد سهم او به سایرین که هم درجه هستند بر می گردد.
۱۴- اگر بگوید وقف بر علما نمودم ، منظور علمای شریعت است و شامل علمای طب و نجوم و حکمت و غیره نمی شود.
۱۵- اگر وقف بر اهالی یکی از مشاهد شود منظور مقیمین و مجاورین خواهد بود و شامل زوار و تردد کنندگان نخواهد بود.
۱۶- اگر مثلاً وقف بر تهرانی های شاغل در مشهد گردد مختص به اشخاصی خواهد بود که از تهران به مشهد برای اشتغال آمده اند و شامل کسانی که مشهد را وطن خود قرار داده اند و یا از تهران اعراض کرده اند نخواهد شد.
۱۷- اگر وقف بر مسجد به طور اطلاق گردد ، منافع آن در تعمیر و روشنایی و خدمت مسجد صرف خواهد شد و اگر چیزی زاید آید به امام مسجد داده خواهد شد.
۱۸- اگر وقف بر سید الشهدا صرف اقامه عزای ان حضرت خواهد شد. »
۷- ماده ۷۲ ق.م. می گوید: «وقف بر نفس به این معنی که واقف خود را موقوف علیه یا جزو موقوف علیهم نماید یا پرداخت دیون یا سایر مخارج خود را از منافع موقوف قرار دهد ، باطل است ، اعم از این که راجع به حال حیات باشد یا بعد از فوت».
علّت بطلان وقف این است که وقف در حقیقت اخراج از مالکیت است لیکن نتیجه چنین وقفی ادخان در مالکیت به طریق دیگر است و یا به عبارت دیگر وقف بر نفس به منزله تملیک به خود می باشد و معقول نیست کسی مال خود را به خویش واگذار نماید. پس اگر کسی مالی را وقف نماید که عایدات آن صرف تحصیل خودش شود و یا بعد فوت از محل عایدات آن برای وی نماز بخوانند و روزه بگیرند یا خرج کفن و دفن او گردد باطل است و این امر اجماع فقهای امامیه است لیکن به نظر می رسد اگر مالی وقف کند که بعد از فوتش عایدات آن صرف نگهداری و مرمت مقبره او و تامین روشنایی و افتراش و پذیرایی از قرائت کنندگان فاتحه شود چون از جهتی جنبه خیریه دارد عرفاً وقف بر نفس تلقی نمی شود.
اگر وقف به نحو تشریک بر خود و دیگران شود نسبت به دیگران صحیح و نسبت به خود باطل خواهد بود. چنانچه شخصی مالی را در زمان حیات خود برای خویش و پس از فوتش برای دیگران وقف نماید بیشتر فقها چنین وقفی را منقطع الاول باطل می دانند .
لیکن بعضی از فقها وقف را نسبت به غیر صحیح می دانند ؛ بدین استدلال که وقفی وقف نسبت به خودش باطل باشد مال در ملکیت او باقی می ماند و پس از فوتش بر حسب اراده قبلی او وقف به غیر بر می گردد و آقای دکتر کاتوزیان از این عقیده پیروی کرده است. ^[۷۳]
اگر وقف ابتدا برای غیر و سپس برای وقف باشد نسبت به غیر صحیح و نسبت به خودش منقطع الآخر و باطل و به منزله آن است که موقوف علیهم منقرض گردند.
اگر وقف ابتدا بر غیر و سپس بر خود و بعداً بر غیر شود مثل این که مالی وقف بر تحصیل دانشجویان بی بضاعف و سپس وقف بر مخارج تحصیلی خودش و بعداً وقف بر فقرا گردد؛ وقف در قسمت اول صحیح و تابع احکام حبس است و درقسمت دوم و سوم باطل است زیرا بطلان قسمت دوم باعث انقطاع وقف نسبت به قسمت سوم هم می شود و بعضی مانند قسمت سوم را صحیح می دانند. ^[۷۴]
۸- ماده ۷۳ ق.م. مقرر می دارد: «وقف بر اولاد و اقوام و خدمه و واردین و امثال آنها صحیح است.» علّت این است که هر چند اینان وابستگی به واقف دارند لیکن عرفاً نفس واقف محسوب نمی شوند :
الف – اولاد به تمامی کسانی که قرابت نسبی نزولی با شخص دارند ذکوراً و اناثاً اطلاق می شود. (رأی شماره  هیئت عمومی دیوار عالی کشور)
ج- منظور از خدمه کسانی هستند که در خدمه واقف می باشند خواه پیوسته
و خواه به طور متناوب و خواه مزد بگیر باشند و یا این که تبرعاً انجام خدمت نمایند.
د- منظور از واردین اشخاصی هستند که به دیدار انسان می آیند چه دعوت شده باشند یا خیر. بنابراین اگر کسی جلساتی مثلاً هفتگی یا ماهانه دارد که ورود برای عموم آزاد است و احتمالاً در آن جلسات ذکر مصیبت یا تلاوت قرآن و ادعیه می شود عنوان «واردین» بر آنها صدق می کند.
هـ – اشکالی که در مورد اقارب تصور می شود این است که اگر آنان از جمله اقارب واجب النفقه باشند و این امر باعث شود که مخارج آنان تامین شود و دگر نیازی به انفاق آنها نباشند ، آیا این موضوع به منزله وقف بر نفس تلقی می شود یا خیر؟ می توان گفت وجوب اتفاق فرع بر استحقاق است و اگر اقارب به هر علت در وضعی قرار گیرند که نیازی به انفاق نداشته باشند. الزام به انفاق ساقط می شود و این امر از باب وقف بر نفس نمی باشد.
و- وقف بر پرداخت نفقه زوجه یا زوجات دائم و یا منقطع که شرط انفاق شده باشد صحیح به نظر نمی رسد زیرا در واقع آن چه را که بر حسب عقد قانوناً ملزم به پرداخت آن حتی در صورت تمکن زوجه بوده است از محل موقوفه قرار داده است که در واقف وقف بر نفس است و این مساله به خوبی از جمله «… یا پرداخت دیون … خود را از منافع قرار دهد…» در ماده ۷۲ ق.م. استفاده می شود.
۹- اگر در عقد وقف اوصافی برای موقوف علیهم معین شود که در حین عقد وجود داشته اند و بعداً صفات مذکور از آنها سلب شود ، وقف باطل و به منزله انقراض موقوف علیهم است و موقوفه به مالکیت واقف یا ورثقه او در خواهد آمد.
۱۰- ماده ۷۴ ق.م. می گوید: «در وقف بر مصالح عامه اگر خود واقف نیز مصداق موقوف علیهم واقع شود می تواند منتفع گردد».
مفاد این ماده توضیح و استثنایی بر ماده ۷۲ می باشد بدین توضیح که وقف بر مصالح عامه و امور خیریه از قبیل وقف بر طلاب و علما و دانشجویان و نیز مسجد و مدرسه و پل و زایرسرا هرگاه واقف مصداق موقوف علیهم باشد یا جزو اشخاصی باشد که منتفع می شوند چون این گونه امور وقف بر جهت است نه وقف بر افراد ، واقف می تواند بستهبه مورد سهم ببرد یا منتفع شود مگر این که واقف خروج خود را از آنها قصد یا در عقد ، خروج خودش را تصریح کرده باشد. مثلاً اگر وقف برای تدریس و تحصیل مدرسین و طلاب و امثال این ها باشد و واقف داخل این عناوین باشد یا بعداً داخل شود چنانچه مقصود وی توزیع بر افراد این عناوین باشد ، در حقیقت موقوف علیهم افراد آن عناوین خواهند بو و واقف به مقدار سهم خود نمی تواند تصرف کند زیرا نسبت به او وقف بر نفس است و اگر غرض واقف از عنوان ، بیان نحوه مصرف باشد ، بین فقها اختلاف است و مشهور آنان تصرف واقف را در سهم خود جایز دانسته اند مگر این که قصد خروج خود را داشته باشد و ابن ادریس در سرائر استفاده واقف را جایز ندانسته است .^[۷۵]
۱۱- نظر فقهای عامه در وقف بر نفس :
در وقف بر نفس فقهای عامه اختلاف نظر دارند که به شرح زیر توضیح داده می شود :
اوّل – فقهای حنفی : در کتابهای البحر الرائق و فتح القدیر آمده است که فقهای حنفی در صحت وقف بر نفس اختلاف نظر دارند و ابویوسف و ابو حنیفه وقف بر نفس را به طرو مطلق جایز می دانند و فقهای حنفی بلخ همین نظر را دارند و در مقابل «امام محمد» از فقهای حنفی معتقد است که وقف بر نفس صحیح نیست و «سرخسی» مؤلف المبسوط و «ابن نجیم» و «ابن عابدین» نظر او را توجیه نموده اند.
دوم – فقهای شافعی : به نوشته المهذّب ، شافعیه غالباً به بطلان وقف بر نفس عقیده دارند و بعضی مانند ابوعبدالله زبیری و ابن سریج و رویانی وقف بر نفس را صحیح می دانند.
سوم – فقهای حنبلی : بنا به نوشته مطالب اولی النهی اکثر حنابله وقف بر نفس را باطل می دانند و به نوشته منتهی الارادات ، «ابن نجار» روایتی از احمد نقل کرده است که وقف وقف بر نفس را جایز می داند و در کتاب شرح الکبیر گفته شده است که اگر کسی مالی را بر غیر وقف نماید و شرط کند که نفقه خود را از عواید آن برداشت کند ، وقف و شرط صحیح است.
چهارم – فقهای مالکی : مالیکه در منع وقف بر نفس از سایر مذاهب سخت گیرترند و آن را باطل می دانند.
پنجم فقهای زیدی : بنا به نوشته المنتزع المختار زیدیه گفته اند وقف بر نفس صحیح است به شرط آن که توام با قصد قریب باشد بدین صورت که به قصد استغنای خود از تکدی صورت گیرد.
ششم – فقهای ظاهری : ظاهریه وقف بر نفس را به طور مطلق صحیح می دانند و «ابن حزم» در کتاب المحلی گفته است که جایز است شخص وقف کند بر هر که دوست دارد یا بر خودش و سپس بر هر کس که می خواهد.
بند دوم : شخصیّت حقوقی موقوفه
۱- از نظر فقها در وقف پس از آن که عین مال حبس و منافع آن به مصرف معینی اختصاص می یافت این مساله مطرح می شد که مالکیت مال از آن کیست؟ آیا همچنان در ملکیت واقف حبس می شود و باقی می ماند و یا به موقوف علیهم تملیک می گردد و مالکیت آنها محدود به انتفاع است و یا این که وضع خاصی پیش می آید و از ملکیت طرفین منفک و در اختیار نهادی به نام موقوفه در می آید؛ دشواری مورد اخیر در این بود که موقوفه را جدای از دارایی واقف یا موقوف علیه چگونه ممکن بود توجیه کنند ، زیرا تصور ملک بودن مالک امکان نداشت و مالکیت را مختص انسان می دانستند.
بعضی بر آن بودند که موقوفه ، به ویژه در وقف عام ، ملک خدا می شود که به مصرف آدمیان اختصاص یافته است (شهید ثانی در مسالک)^[۷۶] ، ولی غالباً خود موقوفه را مالک می دانستند یعنی یک موجود فرضی که دارای نام و دارایی خاص است و به وسیله مدیرانی اداره می شود که حتی با فوت آنها ا
ین موجود فرضی باقی می ماند و در حقیقت آنچه را تصور کرده بودند همانند شخص حقوقی در روزگار ما بود زیرا این موجود مالک موقوفه می شد و می توانست طرف معامله یا طرف دعوی قرار گیرد و به عبارت دیگر موقوفه سازمان مستقل و جدای از اموال واقف یا موقوف علیه و یا اداره کنندگان آن بود بدون آن که بتوانند آن را تحت نام معیّنی درآورند.
غالب فقها عقیده داشتند که لازمه وقف فک ملک یعنی خروج از ملکیت واقف است و شیخ طوسی در خلاف^[۷۷] و نجفی در جواهر^[۷۸] (به نقل از سید ابوالمکارم در کتاب عنیه و از ابن ادریس در کتاب سرائر) بر این امر دعوی اجماع کرده اند ، لیکن محمد حسین کاشف الغطاء در تحریر المجله^[۷۹] می گوید که مال از ملکیت واقف خارج نمی شود و تنها مالکیت او محدود می شود و به همین جهت در وقف منقطع الآخر پس از انحلال وقف ، ال به واقف یا ورثه او می رسد. بعضی عقیده اشتند که مال به ملکیت موقوف علیه در می آید زیرا مال از ملکیت واقف خارج شده است و تصور ملک بدون مالک امکان ندارد و ناچار باید به ملکیت موقوف علیه در آید و اما این که موقوف علیه حق فروش ندارد و به ارث به ورثه او نمی رسد ، مالکیت را کلاً از بین نمی برد و تنها آن را محدود می سازد و به ویژه کار در مواردی فروش مال موقوفه تجویز شده است. اینان حتی در مورد وقف عام همین اعتقاد را دارند ولی موقوف علیه را «کلی» می دانند مانند وصایا و نذورات عمومی . اما راجع به نظریه سوم طباطبایی در عروه الوثقی مطالبی گفته است که حاکی است ایشان بنیان این نظریه را که مال در ملکیت موقوفه وارد می شود بررسی نموده است.
۲- حنفیه و ظاهریه و قول راجح از شافیعه و بنا به روایتی از این حنبل می گویند که عین موقوفه از مالکیت واقف خارج می شود و به منزله ملک خداوند است. ^[۸۰]
مالکیه و کمال بن همام از حنفیه و ابو حفص بن وکیل از شافعیه و بنا به نقلی ازاین حنبل عقیده دارند که مالکیت واقف زایل نمی شود و تنها اختیارات او محدود می گردد. ^[۸۱]
قول مشهور حنابله این است که موقوفه به ملکیت موقوف علیه در می آید.