استان گیلان دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی کم نظیری است ٬ جنگل های انبوه ٬ شالیزارهای وسیع ٬ زیستگاه های پرندگان ٬ آبگیرها ٬ رودها و سواحل چشم نواز دریای خزر٬ پارک ها و انواع گیاهان زیبا و کمیاب ٬ از جاذبه های ارزشمند طبیعی این استان به شمار می آیند . صنایع دستی و هنرهای دستی در گیلان از قدمت و تنوع زیادی برخوردار است که می توان به چادرشب بافی ٬ بامبو بافی ٬ نمدمالی٬ منبت ٬ گره چینی ٬ حصیربافی ٬ رشتی دوزی ٬لباس محلی٬ شال بافی ٬ گلیم بافی ٬چموش دوزی ٬ معرق ٬ صنایع دستی چوبی ٬ مروارید بافی اشاره کرد. کشتی گیله مردی و لافند بافی نیز از بازی های بومی این سرزمین می باشد. (کیوانی ٬ ۱۳۹۰ ٬ص ۵ )
در شکل شماره ۳ – ۱ موقعیت شهرستان لاهیجان در استان گیلان آمده است:
مآخذ: شرکت مهندسین مشاورسبز اندیش پایش(ساپ)آذر ۱۳۸۷
شکل شماره۳-۱: موقعیت شهرستان لاهیجان در استان گیلان
۳-۲ . موقعیت شهرستان لاهیجان :
۳-۲-۱ . موقعیت ریاضی :
به استناد سالنامه آماری استان گیلان در سال ۱۳۸۶ شهرستان لاهیجان در ۳۷ درجه و ۴ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۲۳ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۴۹ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۱۳ دقیقه طول شرقی از نصف انهار مبداء در شرق گیلان واقع شده است.
۳-۲-۲ . موقعیت نسبی:
شهرستان لاهیجان بر سر راه رشت به مازندران واقع شده است و جاده ای که از رشت به طرف شرق گیلان و مازندران عبور می نماید از شمال این شهر عبور می کند. فاصله شهر به خط مستقیم تا دریا حدود ۲۲ کیلومتر است و یکی از نادر شهرهای مهم گیلان در کوهپایه های شمال البرز محسوب می شود که قسمت جنوبی شهر به کوهپایه های البرز تکیه دارد و قسمت شمالی آن در جلگه تقریبا هموار گیلان گسترش یافته است.
شهر لاهیجان دارای دو ناحیه عمده جغرافیایی ٬ جلگه ای و کوهستانی است. در ناحیه جلگه ای ٬ نوار باریک ساحلی و در ناحیه کوهستانی ٬ محدوده های کوهپایه ای ٬ جنگلی و مرتعی در ارتفاعات مختلف به چشم می خورد ٬ که تپه ماهورهای آن را بوته های همیشه سبز چای ٬ در ردیف کاری های منظم هندسی پوشانده است و همراه با معماری زیبا و خانه های ویلایی با سقف های سفالی و رنگ آمیزی سفید ٬ خودنمایی می کند.
۳-۲-۳ . موقعیت سیاسی:
طبق سالنامه آماری استان گیلان در سال ۱۳۸۶ ٬ از نظر تقسیمات کشوری ٬ شهرستان لاهیجان با۴۳۶٫۷ کیلومتر مربع وسعت دارای دو بخش به نام های مرکزی و رودبنه و هفت دهستان شامل رودبنه ٬ شیرجوپشت ٬ آهندان ٬ بازکیاگوراب ٬ لفمجان ٬ لیالستان و لیل می باشد.
لاهیجان منطقه ای است که از شمال به دریای خزر ٬ از شرق به لنگرود ٬ از جنوب به دیلمان ٬ از جنوب غربی به سیاهکل و از غرب به آستانه اشرفیه محدود می شود و از سوی دیگر لاهیجان مرکز حکومت های محلی در شرق گیلان بوده است. در شکل ۳– ۲ نقشه تقسیمات سیاسی شهرستان لاهیجان آمده است:
مآخذ:سالنامه آماری معاونت برنامه ریزی استانداری گیلان٬ ۱۳۸۹
شکل شماره ۳-۲ : نقشه تقسیمات سیاسی شهرستان لاهیجان
۳-۳ . ویژگی های طبیعی شهرستان لاهیجان :
۳-۳-۱ . زمین شناسی :
شهر لاهیجان بر روی زون ساختمانی رسوبی گرگان – رشت واقع شده است. این زون شامل مناطقی است که سواحل جنوبی دریای مازندران در ایران را در بر می گیرد و در شمال گسل شمالی البرز قرار گرفته است.بخش اعظم آن به وسیله رسوبات کواترنر پوشیده شده است.حرکات تریاس میانی در بخش غربی این زون ٬ سبب گرانیت زایی در جنوب شهر لاهیجان شده است. این زون در امتداد گسلی که از گرگان تا لاهیجان ادامه می یابد از دوره نئوژن در حال فرونشینی بوده است. در همین حال البرز برعکس در حال بالا آمدن بوده است . درنتیجه پسروی آب دریای خزر و فعالیت رسوبگذاری رودخانه ها منجر به پیدایش جلگه های سواحل جنوبی دریای خزر و از جمله جلگه گیلان که شهر لاهیجان در آن قرار گرفته است.
بخش اعظم جلگه شرق گیلان از فعالیت رسوبگذاری دلتایی رودخانه سفیدرود ناشی شده است. شهر لاهیجان بر روی رسوبات ساحلی دریایی و نهشته های دریایی کواترنر که نتیجه رسوبگذاری سفیدرود است ٬ بنا شده است. این رسوبات به دلیل جوان بودنشان ( سن این رسوبات پلیستوسن است ) هنوز سخت نشده و فضای خالی آن ٬ محل مناسبی برای ذخیره آب های زیرزمینی محسوب می شود. به ویژه در نزدیکی ارتفاعات که تنوع دانه بندی وجود دارد از نظر نفوذ پذیری و ذخیره آبها اهمیت بیشتری می یابد.با این حال سطح ایستایی آبهای زیر زمینی از دریا به طرف کوهپایه ها از عمق بیشتری برخوردار می گردد. (طرح جامع ٬ ۱۳۸۸ ٬ صص ۲۷-۱۹ )
قرارگیری منطقه در زون تکتونیکی البرز ٬ حرکت صفحه اقیانوسی دریای خزر به زیر ارتفاعات البرز ٬ وجود گسل لاهیجان و شکستگی های ناشی از فعال بودن این گسل در منطقه و … از جمله عواملی هستند که منطقه را در مقابل زمین لرزه ناپایدار کرده و همواره به عنوان مهمترین تهدید بالقوه منطقه محسوب می شود.همچنین جریان رودخانه های مهم و پر آبی چون سفیدرود ٬ لنگرود ٬ شمرود ٬ دیسوم رود ٬ با دبی لحظه ای بسیار بالا و بستر طغیانی رودخانه های فوق و یا در پای دامنه های پر شیب خطر بروز سیلاب و طغیان رودخانه ها همواره وجود دارد که تخریب روزافزون پوشش گیاهی و منطقه از جمله قطع بی رویه درختان جنگلی به صورت سنتی و یا در قالب طرح های جنگلداری و … از جمله عوامل مهمی هستند که دوره برگشت سیل را کوتاهتر و احتمال وقوع سیل را در منطقه افزایش می دهند.
ضخامت نسبتا زیاد خاک در سطح دامنه ها ناشی از
هوازدگی شیمیایی و نفوذناپذیری لایه های شیلی زیرسطحی و در کنار آن بارندگی نسبتا زیاد ٬ پوشش گیاهی مناسب در جهت بالا بردن نفوذپذیری خاک و فعالیت های انسانی ناشی از زیر کشت بردن سطوح شیبدار ٬ حفر دامنه ها و احداث راه ها وخطوط انتقالی برق ٬ تلفن و … باعث بروز حرکات دامنه ای از قبیل لغزش ٬ جریان گلی و … در سطح وسیعی از منطقه شده است و همواره به عنوان یک تهدید در منطقه محسوب می شود. (رجبی ٬ ۱۳۸۹ ٬ ص ۴۹ )
۳-۳-۲ . وضع توپوگرافی و شیب :
تپه شیطان کوه (شیخان کوه)به رغم ایجاد محدودیت فیزیکی برای گسترش شهر ٬ یکنواختی معمول توپوگرافی در شهرهای لاهیجان را بر هم زده و موجب تنوعی زبیا در چشم انداز شده است.به ویژه اینکه این تنوع با پوشش سبز نیز همراه شده است.در جنوب شهر شیب زمین با ملایمت بیشتری همراه است. شمال ٬ شمال شرق و شمال غرب شهر پوشیده از برنج زارها و مزارع مرغوب روستایی است. بنابراین هرگونه گسترش به این سمت ٬ منجر به تخریب زمین های کشاورزی خواهد بود.
شهر لاهیجان از جنوب از ارتفاع حدود ۲۰ متر از سطح دریای آزاد تا ارتفاع حدود ۱۰ متر در شمال گسترش دارد. منحنی میزان ۲۰ متر از جنوب شهر و منحنی میزان ۱۰ متر از شمال شهر لاهیجان عبور می نماید. بدین ترتیب جهت کلی شیب زمین از جنوب به طرف شمال شهر است.
به دلیل ارتفاع گیری زمین به صورت ناگهانی و شیب زیاد زمین و در قسمت جنوب و به ویژه جنوب شرقی شهر لاهیجان ( در این قسمت از شهر تپه ۱۳۵ متری مشرف به شهر که شیطان کوه نامیده می شود واقع شده است که از سطح شهر در مرکز آن حدود ۱۲۵ متر بلندتر است) ٬ امکان ساخت و سازهای شهری وجود ندارد و بنابراین شهر امکان گسترش به طرف این تپه را نیافته است.
بلندترین نقطه ارتفاعی در این تپه در شمال ” امیرکلایه ” و در جنوب ” شیخ خانه ور” در شرق شهر لاهیجان به ۳۵۰ متر می رسد.
به جز نواحی جنوبی ٬ جنوب شرقی و شرق که دارای شیب بالای ۵ درصد است ٬ بقیه نواحی شهر در غرب ٬ شمال غرب و شمال شرق از شیب کمتر از ۵ درصد برخوردار می باشد. منحنی های تراز در مرکز شهر به صورت خطوط تقریبا افقی در می آیند که به موازات هم از غرب به شرق کشیده می شوند. مفهوم چنین گسترشی آن است که شیب زمین در مرکز شهر به صورت تقریبا یکنواخت از جنوب به شمال است. (طرح جامع ٬ ۱۳۸۸ ٬ صص ۲۵-۲۴)
به طور کلی در سطح شهرستان لاهیجان دو واحد توپوگرافیک قابل تشخیص است:
الف) نواحی پست
ب) نواحی مرتفع و کوهستانی
این دو واحد بر اساس ارتفاع و شیب دامنه ای به چند واحد اکولوژیکی تقسیم می شود:
- نواحی پست:
اراضی شهرستان لاهیجان در بخش های غربی ٬ شمالی ٬ شمال شرق عمدتا کم ارتفاع و کم شیب می باشد.بخش های شمال شرقی از اراضی ساحلی پست تشکیل شده که باریکه ای است متصل به دریای خزر با ارتفاع زیر صفر و شیب بسیار ملایم بین ۱ تا ۵ درصد . این قسمت به خاطر خصوصیات طبیعی معمولا جهت گردشگری مناسب است و پوشش درختی آن که باقیمانده از جنگل های بیشه ای سابق می باشد ٬ در مجاورت نیزارها و چند چاله دارای آب مشاهده می گردد. بزرگترین چاله آبی آن تالاب امیرکلایه می باشد که در شمال شرق شهرستان و در نزدیکی دریا قرار دارد. استخرهای زیادی در این محدوده قرار داشته و مکان مناسبی برای زیست جانداران و به ویژه پرندگان بومی و مهاجر می باشد.
یکی دیگر از نواحی پست شهرستان٬ جلگه های حاصلخیزند که زیر کشت برنج وچای می باشد. این بخش سراسر شمال و غرب و بخش هایی از شهرستان را شامل می شود. ارتفاع جلگه ها از زیر صفر تا حدود ۱۰۰۰ مترمتفاوت و شیب اراضی بین ۵ تا ۱۰ درصد می باشد.
به طور کلی نواحی پست مناطق جمعیتی مهمی چون رودبنه ٬ بارکوسرا ٬ بازکیاگوراب ٬ لیالستان ٬ سوستان ٬ کلشتاجان ٬ بالا محله پاشاکی و … را در بر می گیرد و از اینرو پر تراکم ترین بخش جمعیتی شهرستان محسوب می شود.
